„New Age jest kolejną utopią, która nie tylko propaguje nowe ujęcie edukacji, medycyny, sztuki i duchowości, ale i upowszechnia nową wizję, jeśli chodzi o pojmowanie ról społecznych, ekologii i polityki globalnej” – mówi dla PCh24.pl dr Anna Nowakowska (z d. Białowąs), redaktorka książki Abc o New Age (Tychy 2005), Miraże New Age (Kraków 2008), autorka haseł do Powszechnej encyklopedii filozofii (New Age, Rudolf Steiner i in.).
Czym jest New Age? Religią, systemem filozoficznym? A może światopoglądem?
Wesprzyj nas już teraz!
New Age nie jest ani sektą światową, która szukałaby sobie zwolenników, chociaż wiele sekt chętnie się nim inspiruje. Nie jest też religią, mimo że wykorzystuje wiele elementów z różnych systemów religijnych. Nurt ów nie jest także filozofią, nie doszukamy się bowiem u jego początków żadnego filozofa, choć powołuje się na licznych myślicieli, zestawiając ich razem, aby stworzyć wspólne źródło oraz implikuje pewną ukrytą filozofię, pewien sposób pojmowania świata wspólny wszystkim, którzy się doń przyznają. New Age nie jest także instytucją, hermetycznie zamkniętą organizacją o jednej doktrynie, a choć nazywa się „ruchem”, nie można go zaklasyfikować do jednego tylko ruchu. Jest to bowiem wielopłaszczyznowy prąd kulturowo-religijny, skupiający w sobie wielość niejednorodnych, ale głoszących wspólne idee nurtów.
New Age jest jednakże kolejną utopią, która nie tylko propaguje nowe ujęcie edukacji, medycyny, sztuki i duchowości, ale i upowszechnia nową wizję, jeśli chodzi o pojmowanie ról społecznych, ekologii i polityki globalnej. New Age jest utopią, która polega na unifikacji wszelkich dziedzin życia, nisz kultury, globalizacji rozmaitych doktryn filozoficznych i religijnych. Odżegnuje się od całej spuścizny racjonalizmu, afirmując irracjonalne, intuicyjne, symboliczne „rozumienie” rzeczywistości. Na nowo sięga do mitów uznając teorie imitujące rzeczywistość. Mity te interpretują organizację świata, tworząc jego spójną wizję, dają odpowiedzi ostateczne niejako w zastępstwie religijnego wyjaśnienia świata.
Jaka jest geneza New Age?
Badacze zajmujący się New Age są zgodni, że nurt ten jako określony ruch społeczno-kulturowy ma swoje korzenie w kontrkulturze lat 60. ubiegłego wieku. Formalnych zaś początków zjawiska New Age upatruje się w powstaniu Towarzystwa Teozoficznego w 1875 roku. Generalnie można mówić o dwóch „poziomach” kształtowania się New Age: tzw. kulturze niskiej (masowej), reprezentowanej przez płytką publicystykę, oraz tzw. kulturze wysokiej, obecnej w środowiskach intelektualnych, gdzie ruch ten zyskał swoje podstawy doktrynalne.
New Age korzeniami sięga zarówno starożytnej gnozy, hinduizmu, żydowskiej kabały, magii, jak i wielu religii zwłaszcza o podłożu kosmicznym, czerpiąc z szerokiej praktyki i teorii tych nurtów, ale sam, jako kierunek, zmierza do transformacji. Każdy z adaptowanych przez New Age systemów nabiera swoistych znaczeń, mamy tu bowiem do czynienia z budowaniem pewnej nowej struktury z wielu elementów rozproszonych w starych tradycjach, obowiązujących paradygmatów etycznych i teorio-poznawczych.
Z kultury Wschodu, której filarami są: hinduizm, buddyzm, myśl chińska, taoizm i zen – filozofie o charakterze religijnym, New Age przejmuje monistyczne i panteistyczne rozumienie świata; adaptuje też swoistą „antropologię”, według której jesteśmy częścią boskości i celem życia ludzkiego jest uzmysłowienie sobie tego.
Korzenie ezoteryczne New Age znajdujemy już w europejskich środowiskach intelektualnych w XVIII i XIX wieku, czyli w kręgach związanych z teozofią, spirytyzmem, okultyzmem i masonerią. Z tradycją ezoteryczną łączą New Age następujące elementy: natura jest żywą istotą; wszechświat widzialny i niewidzialny jest połączony szeregiem powiązań; człowiek może nawiązać kontakt ze światem wyższym lub niższym, w czym pomagają mu duchowi pośrednicy, a także może osiągnąć wiedzę na temat tajemnic kosmosu, Boga i własnej istoty.
Na „antropologię” Nowej Ery dość mocny wpływ miała również działalność austriackiego antropozofa Rudolfa Steinera (1861-1925) i założone przez niego w 1913 roku Towarzystwo Antropozoficzne. Zapowiadał on nadejście Nowej Ery (na przełomie XIX/XX w.) przynoszącej nowy porządek świata. Steiner zespolił w swej doktrynie Wschód z Zachodem, przyjmując i szczególnie akcentując hinduistyczne teorie reinkarnacji i karmy, dostosowane do zachodniej mentalności.
New Age korzeniami sięga również starożytnej gnozy, stąd bywa nazywany niekiedy „neognozą”. Neognoza okazuje się formą religii kosmicznej, wszędzie upatrującej przejawów boskości (nieosobowej), gdzie człowiek dąży do osiągnięcia samozbawienia poprzez samopoznanie.
Także w wielu filozofiach Zachodu można odnaleźć „podbudowę” teoretyczną New Age. Wśród systemów pokrewnych ideom Nowej Ery znajdują się kierunki bardziej uciekające się do odczuć i wyobrażeń, aniżeli do rozumnej percepcji rzeczywistości (np. monizm, wariabilizm, spirytualizm, panteizm, idealizm, irracjonalizm, subiektywizm).
Dlaczego ideologia New Age stanowi zagrożenie?
W ideologii New Age sposób szczególny zagrożona jest duchowość człowieka (co odzwierciedla pewien paradoks tego nurtu, który nawołuje do jej odnowy). Kryzys ludzkiej duchowości ujawnia się w całej kulturze: w nauce, czyli tzw. kulturze wyższej, gdzie szukając łatwych rozwiązań zatraca się paradygmat prawdy; w moralności, gdzie na skutek pluralizmu wartości rozmywa się pojęcie dobra; w religii, w której brakuje odniesienia do osobowego Boga; w sztuce, gdzie człowiek – oderwany od rzeczywistego piękna – zagubił się jako twórca. Na skutek unifikacji wszystkich wartości obserwujemy zamiast ich pogłębienia – banalizację, co objawia się w tzw. kulturze masowej poprzez nawrót do myślenia magicznego i neopogaństwa.
Tak ceniona w New Age wolność i kreatywna twórczość, doprowadzona do swej pełni, przekreśla istotę małżeństwa (wyzwolenie sił erotycznych) oraz wychowania (upadek autorytetów). W antropologii New Age nie ma miejsca na transcendencję ducha nad ciałem. Ciało, mimo że pozornie jest docenione, w rzeczywistości stanowi tylko narzędzie do przemiany, wywyższenia świadomości. Mimo uznania istnienia siły wyższej, brak jest w tym światopoglądzie punktu odniesienia w postaci transcendentnego Absolutu. To ostatecznie człowiek staje się dla siebie takim odniesieniem, czego następstwem jest etyczny relatywizm. W efekcie to Era Wodnika przyczynia się do kryzysu kultury, wymazując z niej wymiar transcendencji.
W jaki sposób działają ideolodzy New Age? Gdzie możemy zauważyć ich ślady?
Moda na New Age wcale nie zanika, wciąż istnieje w szerokiej przestrzeni kulturowej świata Zachodu. Praktycznie nie ma dziś dziedziny kultury, która nie byłaby „muśnięta” tą mentalnością. Począwszy od nauki, gdzie miesza się jej porządek i metodologię ze wschodnimi wierzeniami (wyraźnie widać to we współczesnej fizyce kwantowej, w medycynie niekonwencjonalnej, czy w psychologii głębi), poprzez religię (przeszczepianie na grunt religii chrześcijańskiej technik ze Wschodu), sztukę (malowanie mandali, feng shui), a nawet sport (popularyzacja jogi).
Moda na Wschód zdała się wpisać na stałe w krajobraz świata Zachodu, stąd nurt Nowej Ery nadal ma wielu sympatyków, także i w naszym kraju. W Polsce wciąż jest wiele czasopism i wydawnictw propagujących ideologię New Age (gł. ezoteryczne publikacje), istnieją szkoły i przedszkola realizujące program pedagogiki steinerowskiej (ośrodki waldorfowskie), szkoli się w tym duchu pedagogów, prowadzi się kursy jogi (także w przedszkolach!), tworzy się propagujące zmianę świadomości centra medytacji transcendentalnej, organizuje się targi ezoteryczne. Propaguje się ideologię Ery Wodnika jako „neutralną” i bardziej atrakcyjną alternatywę dla naszej duchowości (wyzbytą wszelkiej formalizacji i moralizmu). Wielu dopatruje się w jej technikach funkcji terapeutycznych, pomagających osiągnąć psychiczny i duchowy dobrostan, stąd tak łatwo jest im przyjąć jej nowomodne postulaty. W efekcie wielu nieświadomych ludzi otwiera się na nieznane wymiary duchowości, mające często pośredni bądź bezpośredni związek z ezoteryzmem i okultyzmem.
Rozmawiał Kajetan Rajski
