18 czerwca 1945 roku w Moskwie rozpoczął się pokazowy proces 16 osób należących do władz Polskiego Państwa Podziemnego. Ludzie, którzy sześć lat spędzili na walce z Niemcami, zostali oskarżeni o współpracę z okupantem. Proces wytoczył im… nowy okupant.
Podporządkowani legalnemu rządowi londyńskiemu przedstawiciele polskich władz w kraju zostali porwani przez Sowietów 27 marca 1945 roku. Komuniści wykorzystali fakt, że liderzy Państwa Podziemnego spotkali się z nimi na rozmowy. „Stalin nie wiedział jeszcze, do czego może się posunąć, na ile Alianci mu pozwolą. Niestety: właśnie zaginięcie, a potem osądzenie „Szesnastu” były sondażem, który potwierdził, że wolno mu wszystko” – pisał kilka miesięcy temu na portalu PCh24.pl Jacek Kowalski.
Wesprzyj nas już teraz!
Aresztowanych – a raczej uprowadzonych – Polaków wywieziono do Moskwy, gdzie przez prawie trzy miesiące byli przetrzymywani na Łubiance. Przesłuchiwano ich do 18 czerwca, kiedy rozpoczął się proces prowadzony wedle standardów sowieckich, choć na sali obecni byli przedstawiciele Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Rozprawę prowadził Wasilij Urlich, przewodniczący Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR, który skazywał ludzi w trakcie stalinowskich czystek przed 1939. W składzie sędziowskim byli późniejsi przedstawiciele ZSRR na procesie norymberskim.
W farsie, znanej jako „proces szesnastu” na najdłuższe kary skazani zostali:
– na 10 lat więzienia gen. Leopold Okulicki, ostatni przywódca AK. Zmarł w więzieniu w Moskwie w 1946 roku. Niewykluczone że został zamordowany.
– na 8 lat więzienia Jan Stanisław Jankowski, delegat Rządu na Kraj w randze wicepremiera. Zmarł w ZSRR w 1953 roku na 2 tygodnie przed zakończeniem odbywania kary. Najpewniej został zabity.
– na 5 lat więzienia Stanisław Jasiukowicz, zastępca Delegata Rządu RP na Kraj. Także zmarł kilka dni przed zakończeniem kary. Zapewne zamordowany przez Sowietów.
– na 5 lat więzienia Adam Bień, pierwszy zastępca Delegata Rządu RP na Kraj. Został zwolniony z więzienia dzięki staraniom żony. Zmarł w 1998 roku.
Krótsze wyroki dostali: Kazimierz Pużak (1,5 roku), Kazimierz Bagiński (rok), Aleksander Zwierzyński (8 miesięcy), kpt. Eugeniusz Czarnowski (6 miesięcy), Stanisław Mierzwa (4 miesiące), Zbigniew Stypułkowski (4 miesiące), Józef Chaciński (4 miesiące), Franciszek Urbański (4 miesiące). Uniewinnieni zostali: Kazimierz Kobylański, Stanisław Michałowski, Józef Stemler.
W dniu kiedy ogłaszano wyroki, kilkaset metrów dalej trwały rozmowy między Stanisławem Mikołajczykiem a polskimi komunistami służącymi Stalinowi. Negocjacje pod okiem dyktatora ZSRR miały doprowadzić do powstania rządu złożonego z komunistów i przedstawicieli emigracji. Powstały w ten sposób Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej został uznany przez aliantów zachodnich. Sam „proces szesnastu” miał zdyskredytować Polskie Państwo Podziemne w oczach narodu.
W tym roku Instytut Pamięci Narodowej opublikował w rosyjskiej gazecie „Komsomolskaja Prawda” ogłoszenie w którym poszukiwał ludzi mających jakieś informacje o liderach Polskiego Państwa Podziemnego porwanych i skazanych przez aparat ZSRR, którzy nie wrócili do kraju. Ogłoszenie wywołało burzę a IPN otrzymał kilka maili z pogróżkami.
Źródło: PCh24.pl, rp.pl.
MWł
