Rola abp Adama Stefana Sapiehy w krakowskim Kościele była niezwykle cenna, szczególnie w czasach II wojny światowej. I o tym m.in. jest książka „Kościół krakowski 1939-1945” wydana przez Muzeum Historii Krakowa.
Książka jest zresztą nie tylko studium poruszającym różnorodne aspekty działalności Kościoła w Krakowie w latach 1939-45, ale również opisem traktującej na ten sam temat ciekawej wystawy Muzeum, pozwalającej nieco rozszerzyć wiedzę na ów temat. Książka zresztą zachęca wyraźnie do odwiedzenia i obejrzenia ciekawych ekspozycji koncentrujących się na funkcjonowaniu antykościelnych represji okupanta, działalności kard. Adama Stefana Sapiehy, życiu religijnym w czasie wojny czy wreszcie pomocy udzielanej przez Kościół Żydom.
Wesprzyj nas już teraz!
Na co warto zwrócić uwagę czytając książkę? Choćby na antykościelne represje. Autor opracowania na ów temat, Tomasz Strychów, akcentuje na tym polu przebiegłą tendencyjność okupanta: ów zaplanowawszy uprzednio dobrze swoje działania dawkował stopniowo represje wobec Kościoła. Zasadniczym celem okupanta było bowiem zachowanie spokoju, a ten wykluczał się ze zbyt gwałtownymi działaniami.
Inna rzecz: często przypomina się dzisiaj o rozprawie Niemców z polską inteligencją, a przecież właśnie walka z duchowieństwem – szczególnie z księżmi aktywnymi społecznie – była wpisana w ów plan, kojarzony powszechnie z prześladowaniem chociażby elit profesorskich. Opracowanie „Kościół krakowski 1939-1945”pokazuje jednak, że mimo okrutnego doświadczenia prześladowań, Kościół nie zaprzestawał swojej działalności, kontynuując aktywność duszpasterską, pomocową, edukacyjną, a także konspiracyjną. Wniosek? Niemiecka polityka represji wobec Kościoła okazała się kompletnie nieskuteczna.
I dobrze, bo gdyby nie aktywność ówczesnego Kościoła w przestrzeni społecznej – chociażby pomoc charytatywna – to wielu ludzi, dręczonych butem okupanta, nie zdołałoby fizycznie przetrwać.
Ciekawym wątkiem poruszonym w publikacji Muzeum Historycznego Miasta Krakowa jest rola wspomnianego kard. Sapiehy. Opisująca ją Urszula Perkowska zwróciła szczególną uwagę na dwa istotne elementy działania metropolity krakowskiego. Po pierwsze na jego integrującą dla polskiego Kościoła rolę m.in. jako inicjatora wspólnych listów polskich biskupów do władz niemieckich interweniujących w trosce o los ludności na polskich ziemiach. Po drugie na jego godną i niezłomną postawę wobec okupanta, dzięki której niektóre spośród jego interwencji u Niemców okazywały się skuteczne. Owa niezłomność przejawiała się zarówno w jego codziennych kontaktach z władzami okupacyjnymi jak i w sytuacjach wyjątkowych. Kardynał Sapieha potrafił bowiem napisać list protestacyjny do samego Adolfa Hitlera, wytykając mu głupotę polityczną. Niezwykle istotna w przypadku hierarchy była również funkcja mentora i doradcy w akcji pomocy dla ludności cywilnej, jaką ze wsparciem ,,Księcia Niezłomnego” prowadziła Rada Główna Opiekuńcza.
Prztyczkiem w nos niektórych współczesnych historyków jest opisany w książce stosunek Kościoła w Krakowie wobec Zagłady. Analizująca ów problem Martyna Grądzka, zwraca uwagę, że zdecydowana większość materiałów archiwalnych dla bezpieczeństwa ukrywających się została zniszczona, zaś w znacznej części przypadków – w ogóle jej nie prowadzono. Oznacza to, iż trudno ustalić wiele podstawowych informacji na ten temat. Nie są jednak znane przykłady odmowy pomocy Żydom ze strony duchownych. Nie brakuje też świadectw opisujących duże zaangażowanie duchowieństwa w ochronę Żydów, którzy niejednokrotnie przez cały okres okupacji ukrywali się właśnie u księży.
Kościół krakowski 1939- 1945 to interesujące i kompletne opracowanie odkrywające wiele nieznanych dotąd wątków. Ukazuje ono też znakomicie doniosłą rolę polskiego duchowieństwa z – kard. Sapiehą na czele – w straszliwych czasach okupacji. To ważne, bo w wielu syntetycznych opracowaniach historycznych, rola Kościoła w Polsce podczas II wojny światowej zapełnia zaledwie pojedyncze podrozdziały.
Rafał Łatka
Kościół krakowski 1939- 1945, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2014
