Przedstawiciele państw zachodnich zastanawiający się, jak postępować z Rosją powinni sobie ponownie przeczytać artykuł „X” z 1947 roku – radzi amerykański historyk i politolog ukraińskiego pochodzenia Alexander Motyl.
Motylowi chodzi o tekst napisany przez George’a Kennana, architekta amerykańskiej polityki powstrzymywania ZSRR, stosowanej z powodzeniem przez Waszyngton w czasie Zimnej Wojny.
Wesprzyj nas już teraz!
Według Motyla tekst, który ukazał się w lipcowym wydaniu magazynu „The Foreign Affairs” w 1947 roku, jest niezwykle aktualny także dzisiaj.
Kennan twierdził, że „system sowieckiej władzy” był „wytworem ideologii i okoliczności”. Z jednej strony opierał się on na mesjanistycznym marksizmie, przyjmującym manichejski punkt widzenia świata i obiecywał zwycięstwo socjalistycznego proletariatu nad kapitalizmem. Z drugiej – na przekonaniu, że cały świat był wrogi wobec Rosji, co uzasadniało dążenie do absolutnej władzy w kraju.
Konsekwencje polityczne „ideologii i okoliczności” były dwojakie. Rosja radziecka musiała się rozrastać, jak dyktowała to jej ideologia, jednak ekspansja nie musiała być natychmiastowa i bezwarunkowa. Kennan pisał: „Działania polityczne Rosji są jak strumień, płynące nieustannie wszędzie tam, gdzie może, aby w końcu dotrzeć do celu. Jej głównym zadaniem jest wypełnianie wszystkich zakamarków dostępnych w dorzeczu światowej potęgi. Jeśli jednak napotka na swojej drodze niepodważalną przeszkodę, zmieni swoją filozofię i dostosuje się do nowych okoliczności”.
Kennan opierając się na tym założeniu sformułował zasady polityki amerykańskiej względem Moskwy. Polityka ta powinna była być równie stanowcza i pomysłowa jak polityka sowieckich władz. Dyplomata i były ambasador USA w Moskwie uważał, że należy skutecznie wykorzystywać bogate instrumentarium tzw. soft power, tak jak czynili to Rosjanie. Należało odpowiadać na każdy manewr sowiecki w każdej dziedzinie życia. Kennan podkreślił, że Amerykanie powinni zapewnić sobie dobrą opinię na świecie jako państwa świadomego swoich celów, doskonale radzącego sobie z problemami wewnętrznymi i sumiennie wywiązującego się ze zobowiązań.
Według Kennana imperium sowieckie w końcu musiało upaść ze względu na wewnętrzną sprzeczność ideologiczną i wskutek stosowania polityki powstrzymywania. Kennan podkreślił, że władza w końcu upadanie wskutek frustracji obywateli.
Motyl, który powołał się na tekst Kennana stwierdza, że zaskakująca jest jego aktualność dzisiaj. I chociaż sam prezydent rosyjski, jak i jego otoczenie nie wierzą dziś w marksizm, wciąż wśród włodarzy Kremla dominuje przekonanie o wyższości rosyjskiej cywilizacji nad resztą świata i wiara, że Zachód jest wrogi, a kraj potrzebuje silnego lidera. Putin mówi o wielkości Rosji i potrzebie zwalczania wpływów „zepsutego Zachodu”.
Również dążenie do absolutnej władzy w Rosji – pisze Motyl – już znamy z przeszłości. Władimir Putin konsekwentnie od 1999 r. buduje wysoce scentralizowany, autorytarny reżim i kult swojej osoby.
Podobnie jak w przypadku Związku Radzieckiego, Rosja Putina podsyca wrogość do Zachodu i w czasie, gdy pozostałe mocarstwa zajęte są rozwiązywaniem problemów wewnętrznych oraz konfliktami na Bliskim Wschodzie, Putin próbuje odbudować imperialną pozycję kraju.
Motyl wskazując na implikacje analizy Kennana podkreśla, iż Zachód musi porzucić złudzenia co do Rosji i zrozumieć, że nigdy nie będzie ze strony Moskwy szczerego założenia jedności celów ze światem zachodnim. Zachód nie może naiwnie wierzyć w transformację Rosji, nawet jeśli wykonuje ona przyjazne gesty. Wobec Moskwy należy prowadzić długofalową, inteligentną politykę powstrzymywania.
W obecnej sytuacji – podkreśla politolog – należy powstrzymać ekspansjonizm Rosji. Według Motyla, dzisiejsza podzielona Ukraina ma do spełnienia tę samą rolę, co podzielone po wojnie Niemcy. Jego zdaniem Kijów powinien otrzymać daleko idącą pomoc finansową, polityczną i wojskową z Zachodu. Finlandia, Szwecja, Estonia, Łotwa, Litwa i Mołdawia, a także, w miarę możliwości Białoruś i Kazachstan, winny również wdrożyć politykę, która powstrzyma ekspansjonizm Rosji. Motyl dodaje, że trzeba wstrzymać budowę gazociągu South Stream, by zmniejszyć zależność Europy od rosyjskich surowców, zreformować sektor energetyczny Ukrainy i kontynuować, a nawet zaostrzyć sankcje wobec Rosji.
Politolog zaleca Amerykanom i Europejczykom, by w większym stopniu wykorzystali tzw. soft power, szczególnie w tych krajach, gdzie Rosja zamierza ekspandować i co ważne, by zapewnić Putinowi „wyjście z twarzą”. Chodzi o to, by nie upokarzać Rosjan, przed czym przestrzegał wiele lat temu sowietolog Kennan.
Dyplomata polecił wówczas Departamentowi Stanu USA opracowanie takich rozwiązań, możliwych do spełnienia przez Moskwę i „nie zaszkodzą rosyjskiemu prestiżowi”.
Zdaniem Motyla, optymizm Kennana co do upadku reżimu sowieckiego, znajduje również dzisiaj uzasadnienie. Dzięki sankcjom i ogólnej stagnacji gospodarczej Rosja szybko zmierza ku rozkładowi. Reżim Putina cierpi z powodu ogromnej korupcji i centralizacji. System wymaga gruntownych reform.
Źródło: foreignaffairs.com,
AS
