Książka profesora Roberta de Mattei, znanego historyka i redaktora naczelnego „Radici Cristiane”, wypełnia ważną lukę na polskim rynku wydawniczym. Ukazujące się do tej pory publikacje na temat Soboru Watykańskiego II wpisywały się zazwyczaj w dominującą „hermeneutykę zerwania” traktującą ostatni sobór jako pozytywny i długo oczekiwany zwrot w doktrynie, teologii i praktyce Kościoła, jako nową Pięćdziesiątnicę otwierającą okres chrześcijaństwa odpowiadającego wyzwaniom i potrzebom czasów. Perspektywa ta oferowała często powierzchowny i odrealniony ogląd, pomijając złożoność problematyki, zarówno w zakresie doktryny, jak i faktycznych następstw programu soborowego.
Profesor de Mattei ukazuje sytuację Kościoła w czasie pontyfikatu Piusa XII, kładąc nacisk na ówczesny kryzys teologiczny z jego modernistycznymi źródłami, po czym opisuje kulisy konklawe, które wybrało na Stolicę Piotrową patriarchę Wenecji. Dalej znajdujemy rekonstrukcję wydarzeń poprzedzających historyczną decyzję Jana XXIII o zwołaniu soboru oraz prac przygotowawczych, jak również szczegółową analizę samych sesji soborowych.
Wesprzyj nas już teraz!
Poznajemy więc wszystkie starcia, do jakich dochodziło w ich trakcie, obserwując rosnące znaczenie frakcji progresywnej aż po otwarte wsparcie, jakie otrzymała ona ze strony Pawła VI. Poznajemy wydarzenia, które umożliwiły progresywnym ojcom soboru zdominowanie jego obrad i wprowadzenie do nich reguł dobrze znanych ze współczesnych izb parlamentarnych, które w efekcie pozwoliły im uzyskać zmianę stanowiska Kościoła w wielu żywotnych kwestiach.
Autor omawia także charakter przemian, które nastąpiły wraz z rozpoczęciem epoki „posoborowej”, zauważając przy tym, że spory dotyczące „ducha soboru” trwają już od roku 1962. Wskazuje na koniec epoki szkoły rzymskiej w teologii, wypartej przez dominującą teologię liberalną rodem z Francji i Niemiec. Rewolucja liturgiczna, kontestacja religijna roku 1968, rozwój teologii wyzwolenia oraz flirt z marksizmem części środowisk katolickich, jak również powiększający się zakres autonomii poszczególnych episkopatów – dopełniają obrazu zmian, jakie stały się udziałem Kościoła w tym okresie.
Dużą zaletę pracy włoskiego historyka stanowi wykorzystanie źródeł dotąd pomijanych, w tym dzienników, korespondencji, notatek, które – w przeciwieństwie do oficjalnych akt – rzucają światło na zakulisowe spory. Te zaś wywarły zasadniczy wpływ na wypowiedzi soboru, a później także na recepcję jego dokumentów. Wątki biograficzne znakomicie uzupełniają to bogate studium, którego dodatkową zaletę stanowi umiejscowienie historii Vaticanum II na szerszym tle politycznym epoki.
Sobór Watykański II. Historia dotąd nieopowiedziana profesora Roberta de Mattei jest pozycją obowiązkową dla każdego, kto chce poznać historię soboru określającego charakter współczesnego Kościoła i problemów, z jakimi się boryka. Wysiłki podjęte przez włoskiego historyka w celu uchwycenia kierunku i cech procesu historycznego, jakim była „droga soborowa”, to także odpowiedź na wezwanie Benedykta XVI do interpretacji dokumentów soborowych w świetle Tradycji i całości Magisterium Kościoła. Papieski apel bowiem wcale nie przestał być aktualny.
Roberto de Mattei, Sobór Watykański II. Historia dotąd nieopowiedziana, przeł. Sergiusz Orzeszko IBP, Centrum Kultury i Tradycji „Wiedeń 1683”, Ząbki 2012.
Mateusz Ziomber
