Środa Popielcowa rozpoczyna w Kościele Wielki Post, 40-dniowy okres przygotowania do Świąt Wielkanocnych, czyli Zmartwychwstania Pańskiego. Podczas liturgii tego dnia wiernym posypuje się głowy popiołem na znak podjęcia pokuty. Nawróceniu serca do Boga pomagają tradycyjne praktyki, takie jak post, modlitwa i jałmużna.
Wielki Post rozpoczyna się Popielcem i trwa do Mszy Wieczerzy Pańskiej sprawowanej w Wielki Czwartek, w tym roku przypadający 6 kwietnia. Podczas liturgii Środy Popielcowej wiernym posypuje się głowy popiołem, a kapłan wypowiada słowa: „Pamiętaj, że jesteś prochem i w proch się obrócisz” albo: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”. Popiół pochodzi ze spalonych palm, poświęconych w poprzednim roku podczas Niedzieli Palmowej.
W Środę Popielcową obowiązuje post ścisły, tzn. poza wstrzemięźliwością od pokarmów mięsnych, także post ilościowy, czyli zalecane są trzy posiłki dziennie – dwa lekkie i jeden do syta. Wstrzemięźliwość od mięsa dotyczy osób, które ukończyły 14. rok życia, a post ścisły osoby pełnoletnie do 60. roku życia. Tego dnia Kościół nie udziela dyspensy, jeśli chodzi o powstrzymywanie się od pokarmów mięsnych. W Środę Popielcową nie ma obowiązku uczestnictwa w Eucharystii, choć Kościół zachęca wiernych do rozpoczęcia tego okresu liturgicznego Mszą świętą.
Wesprzyj nas już teraz!
Symbolika 40 dni
Liczba 40 dni nawiązuje do wydarzeń opisanych w Starym i Nowym Testamencie: przez 40 dni trwał deszcz i potop opisany w Księdze Rodzaju, przez 40 dni Mojżesz przebywał na Synaju (Księga Wyjścia), gdzie otrzymał 10 przykazań Bożych, przez 40 lat Naród Wybrany błąkał się po pustyni, 40 dni i nocy zmierzał Eliasz na górę Horeb, by spotkać się z Bogiem rozpoznanym w lekkim powiewie wiatru. A w Nowym Testamencie 40 dni pościł Jezus Chrystus po chrzcie Janowym, a przed rozpoczęciem swojej publicznej działalności.
Liturgia Wielkiego Postu
Okres Wielkiego Postu to także czas medytacji nad męką Chrystusa, czemu służą specjalne wielkopostne nabożeństwa, takie jak Droga Krzyżowa czy Gorzkie Żale.
W tym czasie dominującym kolorem szat liturgicznych jest fiolet, oprócz czwartej niedzieli (Niedziela Laetare), kiedy kapłani ubierają szaty w kolorze różowym, oraz niedzieli Męki Pańskiej (zwanej Palmową), gdy zakładają czerwony ornat. Ołtarze nie są w tym czasie ozdabiane kwiatami.
Liturgia jest wyciszona – podczas Eucharystii nie śpiewa się hymnu „Chwała na wysokości Bogu” (z wyjątkiem przypadających w Wielkim Poście uroczystości św. Józefa – 19 marca, czy Zwiastowania Pańskiego – 25 marca) oraz aklamacji „Alleluja”, którą zastępuje „Chwała Tobie, Królu wieków” albo „Chwała Tobie, Słowo Boże”.
Wyjątkowym dniem, w którym nie obowiązują wymienione zasady, jest Niedziela Laetare (łac. „Wesel się”), przypadająca w IV Niedzielę Wielkiego Postu.
Wielki Post jest także okresem przygotowania katechumenów do chrztu. Każda niedziela wprowadza w kolejne tajemnice wiary, a na Wielkanoc podczas Wigilii Paschalnej udzielany jest chrzest.
Post, modlitwa i jałmużna
Kościół w tym okresie przypomina trzy drogi przybliżenia się do Boga i nawrócenia: post, modlitwę i jałmużnę. Praktykowane wyrzeczenia mają umocnić wiernych do walki z wadami i ze złym duchem, pomóc w nawróceniu serca do Boga i oczyszczeniu z grzechów (charakter pokutny). Służą umocnieniu sfery duchowej poprzez ćwiczenie panowania nad sferą cielesną. Niegdyś w okresie Postu unikano w ogóle mięsa, dziś wierni podejmują raczej inne wyrzeczenia, popularne jest ograniczenie słodyczy, ale także podjęcie próby wewnętrznego wyciszenia przez ograniczenie Internetu czy oglądania telewizji. Od wielu lat w Kościele kapłani zachęcają wiernych do okresowej abstynencji w myśl zwięźle sformułowanego hasła „w Wielkim Poście nie pij i nie podawaj alkoholu”.
Wierni zachęcani są do przeznaczenia większej ilości czasu na rozmowę z Bogiem, czyli modlitwę, czy rozważnie męki Zbawiciela. Służą temu takie nabożeństwa jak Droga Krzyżowa, odprawiana w kolejne piątki, oraz niedzielne nabożeństwo Gorzkich Żali. Podejmowaniu nawrócenia służą rekolekcje wielkopostne organizowane w tym okresie w każdej parafii oraz spowiedź.
Z kolei jałmużna dana ubogim jest, według Katechizmu Kościoła Katolickiego, „jednym z podstawowych świadectw miłości braterskiej”. Jałmużna może przybierać różne formy, od wsparcia inicjatyw i zbiórek charytatywnych poprzez ofiarowanie swojego czasu i pomocy potrzebującym lub proszącym o pomoc.
W czasie Wielkiego Postu wierni nie powinni uczestniczyć w hucznych zabawach.
Nawiedzane kościołów stacyjnych
W ostatnich dziesięciu latach w Polsce pojawiła się tradycja nawiedzania tzw. kościołów stacyjnych. Jest to nowy zwyczaj zapoczątkowany w Rzymie, w latach 70. ubiegłego wieku, który się cieszy się coraz większym zainteresowaniem wiernych w całym Kościele powszechnym.
Pielgrzymowanie do kościołów stacyjnych wywodzi się ze zwyczaju rzymskich chrześcijan, nawiedzających groby męczenników, przy których modlono się i odprawiano Eucharystię. W pierwszych wiekach w ostatnim okresie przed Wielkanocą post trwał od rana do wieczora, czyli w dni powszednie w ciągu dnia nie spożywano żadnych posiłków. Po południu rzymianie zbierali się w kościele nazywanym collecta (miejsce zgromadzenia) i stamtąd wraz z papieżem na czele procesyjnie przechodzili do kościoła zwanego statio (stacja), związanego z kultem męczenników. Po Eucharystii wspólnie spożywano wieczerzę zwaną agapą.
Praktyka zanikła w średniowieczu, później różni papieże próbowali ją odrodzić. W 1975 r. ożywienia tradycji podjęli z powiedzeniem studenci Papieskiego Kolegium Północnoamerykańskiego w Rzymie. Pielgrzymi gromadzą się w na porannej Eucharystii w wybranych kościołach Wiecznego Miasta – są to najstarsze świątynie poświęcone męczennikom: wśród nich bazylika św. Sabiny na Awentynie, gdzie papież tradycyjnie odprawia Mszę w Środę Popielcową.
Rzymską tradycję kościołów stacyjnych zapoczątkowano w Polsce w 2013 r. Świątynie w wielkich miastach zostały wybrane na podstawie analogii do rzymskich pierwowzorów lub w związku z liturgią słowa albo ze względów topograficznych. Poszczególne kościoły tego dnia są otwarte cały dzień, proponując wiernym adorację Najświętszego Sakramentu, wspólny różaniec i Drogę Krzyżową także nabożeństwo Gorzkich Żali oraz całodzienną posługę w konfesjonale. Msze święte sprawowane są zazwyczaj w godzinach popołudniowych lub wieczornych. W tym roku w Warszawie wprowadzono jednolity czas Mszy stacyjnych: o godz. 20.00 w archidiecezji warszawskiej i 18.00 w diecezji warszawsko-praskiej. Dzień kończy Apel Jasnogórski. Szczegółowy plan można znaleźć na stronach internetowych lub na ulotkach umieszczanych na przykościelnych tablicach ogłoszeń.
Orędzie Franciszka na Wielki Post… z synodalnością w tle
Tradycyjnie papieże przygotowują na ten okres orędzie. Tegoroczne brzmi: „Asceza wielkopostna, itinerarium synodalne”. W tym roku papież skoncentrował swoje rozważanie wokół Ewangelii o Przemienieniu Pańskim i trwającego w Kościele synodu, kreśląc plan podróży (itinerarium) synodalnej. Franciszek zachęca wiernych, by dali się prowadzić Jezusowi „na miejsca odosobnione i w górę, odrywając się od przeciętności i próżności. Trzeba wyruszyć w drogę, drogę wiodącą pod górę, wymagającą wysiłku, ofiarności i koncentracji, jak wyprawa w góry. Te wymagania są ważne także dla procesu synodalnego, w realizację którego zaangażowaliśmy się jako Kościół”.
Papież zachęca do wytrwałości w podejmowanym wysiłku: „Także proces synodalny często wydaje się żmudny i chwilami możemy się zniechęcić. Ale to, co czeka nas na końcu, to niewątpliwie coś wspaniałego i zaskakującego, co pomoże nam lepiej zrozumieć wolę Boga i naszą misję w służbie Jego królestwa”.
Święta Wielkanocy przypadają w tym roku 9 i 10 kwietnia.
Źródło: KAI
