Dekarbonizacja, cyfryzacja, ekorewolucja, aborcja… ONZ deklaruje przyspieszenie Agendy 2030

Zgromadzenie Ogólne ONZ podczas szczytu Forum Politycznego Wysokiego Szczebla przyjęło ideologiczną deklarację polityczną. Dotyczy ona przyspieszenia realizacji wszystkich celów zrównoważonego rozwoju, zapisanych w Agendzie 2030, czyli programie przyjętym we wrześniu 2015 roku.

W poniedziałek, podczas pierwszego dnia obrad, sekretarz generalny ONZ António Guterres apelował, by przywódcy państw wywiązali się ze zobowiązań złożonych osiem lat temu, aby „nikogo nie pozostawiać w tyle (samemu sobie)”.

Wesprzyj nas już teraz!

– Osiem lat temu państwa członkowskie zebrały się w tej sali, aby przyjąć cele zrównoważonego rozwoju. Na oczach świata – w tym 193 młodych ludzi na balkonie z niebieskimi lampkami nadziei – złożono uroczystą obietnicę (…) zbudowania świata zdrowia, postępu i możliwości dla wszystkich; obietnicę, że nie pozostawią nikogo w tyle. I obiecali, że za to zapłacą – mówił.

Guterres dodał, iż „nie była to obietnica złożona sobie nawzajem między dyplomatami w zaciszu Izby”, ale „obietnica złożona ludziom” zmagającym się z ubóstwem i głodem; dzieciom nie mającym zapewnionej właściwej edukacji, rodzinom uciekającym przed konfliktami w poszukiwaniu lepszego życia itd.

Uderzając w dramatyczne tony Guterres podkreślił, że ludzie tracą nadzieję, ponieważ nie mogą znaleźć pracy, zabezpieczenia, gdy tego potrzebują, zaś całemu społeczeństwu rzekomo zagrażać ma anihilacja z powodu zmieniającego się klimatu.

Cele zrównoważonego rozwoju zapisane w Agendzie 2030 mają natomiast „nieść nadzieję”. Wyrażają bowiem „marzenia, prawa i oczekiwania ludzi na całym świecie”.

– Zapewniają też najpewniejszą drogę do wywiązania się z naszych zobowiązań wynikających z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (…). Jednak, obecnie tylko 15 procent celów jest na dobrej drodze do realizacji, a wiele z nich zmierza w odwrotnym kierunku – ocenił sekretarz generalny ONZ apelując, by podjąć natychmiastowe działania dla uratowania świata.

– Jestem głęboko podbudowany szczegółowym i szeroko zakrojonym projektem deklaracji politycznej – projektem, który dzisiaj tu omawiamy – a zwłaszcza zawartym tam zobowiązaniem na rzecz poprawy dostępu krajów rozwijających się do paliwa niezbędnego by osiągnąć postępy w zakresie celów zrównoważonego rozwoju – to jest finansów – tłumaczył.

Guterres odniósł się do Pakietu Stymulacyjnego, który przewiduje wyasygnowanie przez państwa dodatkowo co najmniej 500 mld dolarów każdego roku na realizację celów Agendy 2030. Mowa jest również o redukcji zobowiązań finansowych niektórych państw, zawieszeniu spłaty zadłużenia, dłuższych warunkach kredytowania (pożyczki nawet na 30, 50 lat) i niższych stopach procentowych dla krajów uboższych pod warunkiem, że przeznaczą środki na eko-transformację i cyfryzację. Są to także elementy programu reform międzynarodowej architektury finansowej przedstawionej przez szefa ONZ w programie Our Common Agenda, zmierzającym do wzmocnienia systemu globalnego zarządzania.

Program Guterresa obejmuje dokapitalizowanie i zmianę modelu biznesowego wielostronnych banków rozwoju w taki sposób, aby wspierały one eko-transformację i cyfryzację, reformę MFW, WTO i wielu innych organów ONZ.

Guterres wspomniał, że istnieje konieczność zreformowania międzynarodowej architektury finansowej, którą uważa za „przestarzałą, dysfunkcyjną i niesprawiedliwą”. Nie odzwierciedla ona obecnego układu sił na świecie, wielobiegunowości i wciąż sprzyja głównie Stanom Zjednoczonym.

Od reformy architektury finansowej sekretarz uzależnia postęp w realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Wezwał do „nowego momentu”, jak w Bretton Woods, i opracowania praktycznych rozwiązań na Szczyt Przyszłości, który zaplanowano na wrzesień 2024 r.

Jednak już teraz państwa mogą podjąć działania ułatwiające realizację celów Agendy 2030. Za pilne Guterres uznał inicjatywy w celu przezwyciężenia głodu. Miałyby one polegać na przekształceniu obecnych systemów żywnościowych z pomocą finansów, nauki, danych, innowacji oraz wsparcia w zakresie polityki i zarządzania, by ludzie mieli dostęp do zdrowej i pożywnej diety (np. robaczanej).

Drugim priorytetem jest dekarbonizacja, czyli pozbywanie się paliw kopalnych i znacznie szybsze przejście na energię odnawialną niż to przewiduje porozumienie paryskie w sprawie klimatu. Wcześniej Guterres tłumaczył, że kraje rozwinięte – a Polska do nich należy zgodnie z nomenklaturą OECD – winny zdekarbonizować się najpóźniej do 2040 roku, zaś państwa rozwijające – do połowy wieku.

Guterres zaproponował nowe porozumienie energetyczne, w którym „rządy, przedsiębiorstwa i organizacje globalne połączą siły, aby inwestować w dekarbonizację systemów energetycznych oraz zapewnić sprawiedliwe i godziwe przejście od paliw kopalnych do energii odnawialnej”.

Trzeci priorytet to inwestycje w cyfryzację, obecnie dla ONZ niewystarczające. – Aby zlikwidować podział, uruchomiliśmy inicjatywę mającą na celu pobudzenie transformacji cyfrowej w 100 krajach, wspierając większe możliwości technologiczne, lepsze zarządzanie i innowacyjne finansowanie – mówił podczas Szczytu SDG szef ONZ. I znowu nawiązał do propozycji reform związanych z opracowaniem porozumienia w sprawie cyfryzacji – Global Digital Compact.

Czwarty priorytet dotyczy edukacji transformacyjnej, by budować „prawdziwe uczące się społeczeństwa oparte na wysokiej jakości edukacji – w tym uczeniu się przez całe życie od najmłodszych lat do dorosłości – likwidowaniu przepaści cyfrowej i wspieraniu nauczycieli na każdym kroku”.

Piąty priorytet dotyczy zapewnienia zatrudnienia i ochrony socjalnej. Uruchomiono Globalny Akcelerator na rzecz Zatrudnienia i Ochrony Socjalnej na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Instrument ten ma pomóc stworzyć 400 milionów nowych miejsc pracy w gospodarce ekologicznej, opiekuńczej i cyfrowej oraz rozszerzyć ochronę socjalną na ponad cztery miliardy ludzi. Guterres domaga się masowego zwiększenia inwestycji w ochronę socjalną.

Szósty priorytet to stawianie na ekocentryczne przemiany i „zakończenie wojny z naturą”. – Musimy zakończyć potrójny kryzys planetarny, jakim są zmiany klimatyczne, zanieczyszczenie i utrata różnorodności biologicznej – wskazał Guterres. Kwestia ta jest dla ONZ szczególnie ważna, ponieważ pod pretekstem konieczności ochrony – na razie – ponad 30 procent obszarów globu (30 proc. obszarów morskich i tyle samo lądowych) zagrożonych ekosystemów będzie wyłączać się jurysdykcję państw nad wybranymi, cennymi pod względem zasobów terenami. Uderzy to w prawo własności obywateli, nie mówiąc o generowaniu kolejnych konfliktów społecznych i próbie zmiany postaw ludzi, w tym przekonań religijnych. Zmieni się cały system etyczny, by honorować prawa „Matki Ziemi”.

Guterres zapowiedział, że tworzony jest sojusz państw, „krajów-mistrzów, aby zbadać, jak zreformować politykę gospodarczą i umieścić przyrodę oraz różnorodność biologiczną w centrum wszystkich procesów decyzyjnych”.

Ostatecznie, „najważniejszym elementem wszystkich tych zmian jest konieczność zapewnienia pełnej równości genderowej” (płci kulturowej).

Szef ONZ wskazał, że „nadszedł czas, aby położyć kres dyskryminacji, zapewnić miejsce przy każdym stole kobietom i dziewczętom oraz położyć kres pladze przemocy ze względu na gender”.

Guterres odwołał się do aktywności młodych ludzi, którzy przybyli do Nowego Jorku na marsze i protesty połączone z żądaniami pilnych działań.

Sekretarz apelował o podjęcie natychmiastowych akcji, by dotrzymać obietnicy złożonej miliardom ludzi w związku z przyjętą osiem lat temu Agendą 2030.

Deklaracja polityczna

Deklaracja polityczna, jaką przyjęli pierwszego dnia Szczytu SDG przywódcy państw, jest mocno zideologizowana, kładąc nacisk na „wzmacnianie pozycji kobiet i dziewcząt”. Tę kwestię odnoszącą się do powszechnego dostępu do aborcji, sterylizacji czy tzw. operacji zmiany płci wyeksponowano w kilku punktach. Autorzy zaznaczyli, że bez tego nie jest możliwe osiągnięcie celów Agendy 2030. „Równouprawnienie płci i wzmocnienie pozycji wszystkich kobiet i dziewcząt będzie miało kluczowe znaczenie dla postępu w realizacji wszystkich celów i zadań. Osiągnięcie pełnego potencjału ludzkiego i zrównoważony rozwój nie są możliwe, jeśli połowie ludzkości nadal odmawia się pełni praw człowieka i możliwości. Zapewnimy pełne i równe korzystanie ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności wszystkim kobietom i dziewczętom przez całe życie, bez dyskryminacji. Postanawiamy również wyeliminować wszelkie formy przemocy wobec kobiet i dziewcząt” – czytamy.

W dokumencie, który później posłuży (w międzynarodowym prawie zwyczajowym, mającym dużo większe znaczenie niż zwyczaj w prawie krajowym) do przyjęcia konkretnych uregulowań o daleko idących konsekwencjach dla miliardów ludzi – potwierdza się zaangażowanie przywódców państw i rządów „w skuteczne wdrażanie Agendy 2030 i jej celów zrównoważonego rozwoju oraz przestrzeganie wszystkich zasad w niej zawartych”.

Podkreśla się, że Agenda 2030 pozostaje nadrzędnym planem działania w celu osiągniecia zrównoważonego rozwoju i przezwyciężenia wszelkich obecnych kryzysów. „To plan działania dla ludzi, planety, dobrobytu, pokoju i partnerstwa, nie pozostawiania nikogo w tyle”.

Podkreśla się niepodzielność celów, ich powiązanie i zintegrowanie. Wskazuje na potrzebę podwojenia wysiłków, by nastąpił przełom konieczny do osiągnięcia celów Agendy do 2030 r. Przywódcy zobowiązali się do „śmiałych, ambitnych, przyspieszonych i transformacyjnych działań”, do solidarnej współpracy na wszystkich poziomach, by promować systemową zmianę w celu zbudowania zrównoważonego świata dla ludzi i planety, dla teraźniejszych i przyszłych pokoleń.

Autorzy dokumentu obiecali wzmocnioną międzynarodową współpracę na rzecz najuboższych i najbardziej narażonych krajów, aby pomóc im wyjść z kryzysu po „pandemii” i wzmocnić gotowość na wypadek kolejnych podobnych zdarzeń.

W deklaracji zawarte jest zobowiązanie do wzmożenia wysiłków w celu zwalczania rasizmu, wszelkich form dyskryminacji, ksenofobii, nietolerancji, stygmatyzacji, „mowy nienawiści” na wszystkich poziomach.

Akcentuje się zobowiązanie do budowy świata, w którym ludzkość żyje w harmonii z naturą i ogranicza produkcję, konsumpcję, zużycie zasobów naturalnych, by chronić bioróżnorodność.

Potwierdza się potrzebę budowy pokojowych, sprawiedliwych i inkluzywnych społeczeństw praworządnych z silnymi instytucjami na wszystkich szczeblach władzy.

Deklaracja potwierdza rolę dzieci i młodzieży jako „krytycznych agentów zmian” dla realizacji Agendy 2030 i uznaje kluczową w tym przedsięwzięciu rolę parlamentów narodowych.

Dokument wzywa do wzmocnienia globalnych, regionalnych, krajowych i lokalnych partnerstw na rzecz zrównoważonego rozwoju, angażowania w realizację jego celów wszelkich grup, a także do zmiany kursu i przyspieszenia postępu w kierunku wykonania tej agendy.

Deklaracja alarmuje, iż nasz świat zmierza w kierunku upadku z powodu licznych powiązanych ze sobą kryzysów. Za szczególnie groźne uznano: zmiany klimatu, groźbę utraty różnorodności biologicznej, pustynnienie i zanieczyszczenie planety. Nieuregulowane przepływy migracyjne, kryzys wysokich kosztów życia, żywnościowy oraz naturalne katastrofy sprawiają, że rosną potrzeby humanitarne. Jednocześnie te kaskadowe globalne przesilenia zaostrzyły liczne nierówności na świecie. Uznaje się pozytywną rolę i wkład migrantów we wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu oraz zrównoważony rozwój.

Jednocześnie autorzy wskazują na konieczność pilnego podjęcia działań w celu realizacji Agendy 2030 i Programu działania z Addis Abeby (ramy finansowania zrównoważonego rozwoju), a także dla współpracy rozwojowej, inwestycji SDG, reformy międzynarodowej architektury finansowej, zacieśnienia współpracy i wdrażania polityki makroekonomicznej dla przyspieszenia osiągania celów zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym wsparciem krajów rozwijających się.

Uznaje się także działania podejmowane przez Sekretarza Generalnego na rzecz wdrożenia pakietu stymulacyjnego dotyczącego rozwiązania problemu zadłużenia i zapewnienia przystępności długoterminowego finansowania rozwoju oraz rozszerzenia finansowania awaryjnego na kraje w potrzebie.

W deklaracji wyraża się niezadowolenie z dotychczasowego poziomu finansowania celów SDG i wskazuje na potrzebę jego zwiększenia.

Uznaje się, że pandemia COVID-19 przyniosła wartościową lekcję w zakresie zdrowia, nauki, technologii i innowacji oraz transformacji cyfrowej na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Co istotne, uznany został cel większej „lokalizacji SDG”, odnoszącej się do zaangażowania samorządów, sojuszy miast, różnych środowisk (świata akademickiego, biznesu itp.) oraz organizacji pozarządowych we wdrażanie celów Agendy 2030 na poziomie lokalnym, regionalnym.

Dokument wyraża także poparcie dla programu reform systemu globalnego zarządzania zaproponowanego przez sekretarza generalnego ONZ. Uznaje się, że dobrowolne przeglądy krajowe (Voluntary National Review) dotyczące realizacji celów Agendy 2030 pełnią dobrą rolę, pomagając zintegrować cele Agendy 2030 z krajową polityką.

Wzywa się państwa do zobowiązania podejmowania ciągłych, fundamentalnych, transformacyjnych i pilnych działań na wszystkich poziomach w celu przyspieszenia postępów w realizacji Agendy 2030. Państwa winny przyjąć kompleksowe i ukierunkowane działania w celu wyeliminowania ubóstwa we wszystkich jego formach, w tym skrajnej biedy do 2030 r. Mają w szczególności ukierunkować swoją politykę na grupy marginalizowane i najsłabsze, zwłaszcza dzieci, młodzież, kobiety i dziewczęta, osoby niepełnosprawne, żyjące z HIV/AIDS, osoby starsze, ludność rdzenną, mniejszości etniczne i rasowe, uchodźców, przesiedleńców, migrantów.

Państwa zobowiązały się do prowadzenia polityki równościowej i zwalczania korzeni nierówności. W 2025 r. odbędzie się szczyt ONZ poświęcony sprawom socjalnym. Miałby nadać kolejny impuls dla realizacji Agendy 2030.

Jednak już teraz kraje miałyby się zobowiązać do ukierunkowanych i przyspieszonych działań w celu usunięcia wszelkich barier prawnych, społecznych i ekonomicznych uniemożliwiających osiągnięcie równości płci, „wzmocnienie pozycji wszystkich kobiet i dziewcząt” oraz korzystania z ich „praw człowieka”. Dlatego kraje zobowiązały się do eliminowania, zapobiegania i reagowania na wszelkie formy przemocy wobec kobiet i dziewcząt w miejscach publicznych i przestrzeniach prywatnych, także w kontekście cyfrowym, zwalczania przemocy ze względu na „płeć kulturową” (gender).

Państwa mają zwiększyć nakłady finansowe na inkluzywną i sprawiedliwą edukację wysokiej jakości, edukację dla zrównoważonego rozwoju, równość płciową, opiekę zdrowotną, aby wszyscy mogli osiągnąć pełen potencjał i dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i emocjonalne.

Należy inwestować w cyfryzację. Wyrażono poparcie dla opracowania umowy Global Digital Compact, by przybliżyć osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju, a także dla przyspieszenia przejścia na zrównoważone i odporne systemy żywnościowe, nowe diety i praktyki konsumpcyjne.

Państwa mają utrzymać otwarte kanały handlowe i rynki dla przepływu żywności, nawozów, zająć się globalną transformacją systemów wodnych, zapewniając zrównoważone zarządzanie wodą i urządzeniami sanitarnymi, zapewnieniem wszystkim dobrego zdrowia i samopoczucia, powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, niedrogiej, niezawodnej, zrównoważonej i nowoczesnej energii.

Kraje będą pilnie pracować za pośrednictwem UNFCCC i COP, w tym nadchodzących COP, aby przyspieszyć wdrażanie porozumienia paryskiego w sprawie klimatu.

W deklaracji przynagla się państwa do wpłacenia obiecanych 100 miliardów dolarów w trybie pilnym na Fundusz Klimatyczny. Dokument wzywa do podjęcia pilnych działań mających na celu zatrzymanie i odwrócenie utraty różnorodności biologicznej oraz zapewnienie sprawiedliwego podziału korzyści z wykorzystania zasobów genetycznych. Mówi o szybkim wdrożeniu umowy Ram Różnorodności Biologicznej z Kunming-Montreal, w tym ustanowieniu Globalnego Funduszu Różnorodności Biologicznej i stopniowym likwidowaniu luki w finansowaniu różnorodności biologicznej o wartości 700 mld USD rocznie.

Państwa mają zwiększyć nakłady na systemy danych, aby można było skutecznie monitorować postęp w zakresie realizacji celów Agendy 2030 i rozliczać z tego rządy. Dane powinny uwzględniać podział ze względu na dochody, płeć, wiek, rasę, pochodzenie etniczne, status migracyjny, niepełnosprawność, położenie geograficzne i inne cechy charakterystyczne, istotne w kontekście krajowym w celu lepszego monitorowania i kształtowania polityki. Jednocześnie informacje te powinny być dostępne i pochodzić z różnych źródeł.

Państwa mają nadal integrować cele zrównoważonego rozwoju z krajowymi ramami politycznymi i rozwijać krajowe plany działań transformacyjnych, przyspieszających realizację celów Agendy 2030, jednocześnie zwiększając nakłady finansowe i pomoc dla państw rozwijających się. Trzeba pilnie zająć się kryzysem zadłużenia i ułatwieniem dostępu dla państw rozwijających się do kredytów i finansowania długoterminowego, reformą banków rozwoju, Światowej Organizacji Handlu (WTO), by dostosować ją do nowej sytuacji międzynarodowej (wielobiegunowość) i realizacji celów Agendy 2030. W 2025 roku odbędzie się kolejna międzynarodowa konferencja w sprawie finansowania rozwoju.

Państwa potwierdziły zobowiązanie do multilateralizmu, współdziałania, przestrzegania praworządności, integralności terytorialnej innych państw itd. Jednocześnie oczekując na Szczyt Przyszłości w 2024 r., który ma być kolejną okazją do przyspieszania wdrażania celów Agendy 2030, już teraz mają podjąć konkretne działania, o których mówił szef ONZ.

Agnieszka Stelmach