We wrześniu Stany Zjednoczone opublikowały plan wdrożenia strategii walki z kleptokracją na świecie. Jednocześnie pierwsze spotkanie odbyła specjalna europejska grupa zadaniowa ds. zwalczania korupcji, która ma przygotować strategię dla UE. Te inicjatywy to pokłosie działań wszczętych wcześniej przez administrację Bidena. Wypowiedziała ona wojnę nie tylko skorumpowanym przywódcom czy innym politykom wykorzystującym środki publiczne oraz dostęp do władzy w celu wzbogacenia się i czerpania korzyści. Waszyngton i Bruksela idą dalej. Pod pretekstem walki z kleptokracją czy konieczności zachowania integralności informacji już zdążyły zarysować plany ograniczenia wolności.
Ekipa Joe Bidena przejmując władzę w Stanach Zjednoczonych zaznaczyła, że jej priorytetem jest walka z kleptokracją na świecie. Korupcjogenne sieci podważają bowiem model demokracji promowany przez Amerykę.
Wesprzyj nas już teraz!
W grudniu 2021, a potem w marcu obecnego roku władze USA zorganizowały dwa szczyty demokracji. Jednocześnie uruchomiono szereg inicjatyw globalnych, których celem jest tropienie korupcji, upublicznianie nadużyć, sankcjonowanie i konfiskowanie mienia osób oskarżonych o działania związane z przekupstwem oraz przekierowywanie pozyskanych w ten sposób środków na pomoc rozwojową – w tym projekty łagodzenia skutków zmian klimatycznych – do krajów pochodzenia osób objętych sankcjami.
Waszyngton w tej walce pozyskał wsparcie ze strony Brukseli i europejskich podmiotów. W połowie tego roku upubliczniły one plany walki z kleptokracją.
Kleptokracja – „rządy złodziei”, tych, którzy „zawłaszczają państwo” i „legalizują” złodziejstwo
Pojęcie kleptokracji jest bardzo szerokie. Walka z nią obejmuje zaś nie tylko działania wymierzone w skorumpowane rządy dyktatorów, autokratów, czy też podmioty, które umożliwiają trwanie korupcjogennego systemu rządów bądź chociażby pośrednio rzekomo mu sprzyjają, podzielając i broniąc „tradycyjnych wartości”.
Kleptokracja – jak uważa amerykański ekspert Andrew Wedeman – to system oparty na praktycznie nieograniczonej, wielkiej korupcji połączonej z „prawie całkowitą bezkarnością osób upoważnionych do grabieży przez naczelnego złodzieja”. Proceder polega nie tyle na sztubackim okradaniu domu, co raczej na pozwalaniu aby inni członkowie gospodarstwa domowego generowali własne dochody, płacąc „rentę” właścicielowi. To system zorganizowany na wzór mafijny. W „prawdziwej kleptokracji oligarchami są sami politycy – często nazywani poligarchami”.
Klepotkratyczne kraje mają zapewniać szerokie możliwości biznesowe „pogoni za rentą” poprzez przyznawanie lukratywnych kontraktów członkom rodziny lub przyjaciołom ludzi władzy. Te działania mogą być nawet formalnie zgodne z prawem.
Umiejętnie zarządzana kleptokracja to taka, w której kontrolowane są przedsiębiorstwa i zasoby naturalne, a głowa państwa / najważniejsza osoba jak „ojciec chrzestny” w mafii stara się unikać konfliktów wewnątrz „elit”, dzieląc łupy pomiędzy różne grupy lub członków rodzin. Czołowe przedsiębiorstwa w kraju kleptokratycznym są kontrolowane przez „frontmanów” gospodarczych. Ci wykorzystują sieć zagranicznych spółek fasadowych do wyprowadzania zysków w imieniu swoich patronów, członków reżimu itd. Część z nich inwestowana jest w kampanie polityczne lub firmy medialne, aby zbudować dobry PR i przeformułować narrację na temat danego rządu, polityków kraju itp.
Kleptokracje mogą wydawać się stabilne przez dziesięciolecia, ale ostatecznie są kruche. I dlatego Amerykanie liczą na to, że będą w stanie wzmóc na świecie powstania, które doprowadzą do zmiany rządów. Wszak okazja do tego pojawia się raz na pokolenie.
Brytyjski naukowiec John Heathershaw definiuje kleptokrację jako państwo wspierane przez „powiązania transgraniczne, zazwyczaj w formie sieci niepaństwowych, za pośrednictwem których autorytarne elity zdobywają i utrzymują władzę oraz bogactwo”.
Jeden z wiodących pod względem skali wpływu na klasę polityczną i życie publiczne think-tank Chatham House wskazuje, że kleptokracje polegają na profesjonalnych usługach świadczonych przykładowo przez Wielką Brytanię i inne demokracje w celu legalizacji, legitymizacji i ukrywania majątku zdobytego w budzący wątpliwości sposób.
Na celowniku osób twierdzących, że walczą z kleptokracją są: prawnicy, księgowi, doradcy podatkowi, audytorzy, brokerzy, różne fundusze, pośrednicy handlu nieruchomościami, bankowcy, aktywiści wybranych organizacji pozarządowych sprzeciwiający się modelowi polityki rozwoju opartej na koncepcji zrównoważonego rozwoju, osoby zajmujące się kryptowalutami, dziennikarze, którzy nie przestrzegają „integralności informacji”. Działania wymierzone są w polityków, wykorzystujących swoje koneksje, wysoką pozycję w strukturach władzy i tworzących system „zawłaszczania państwa”.
Grupa robocza New Global Commons i nowa globalna struktura walki z korupcją
Jesienią 2021 r. i wiosną 2022 r. Instytut Studiów nad Dyplomacją Georgetown University zwołał trzy spotkania grupy roboczej New Global Commons z udziałem przedstawicieli środowisk akademickich, ośrodków doradczych, rządów, organizacji międzynarodowych, organizacji pozarządowych i biznesu.
Grupa przyjęła roboczą definicję korupcji, oceniła zagrożenia polityczne, zwłaszcza związane „ze strategiczną korupcją” ze strony Rosji i Chin. Opracowała także zalecenia dla rządów i innych podmiotów. Uznano, że konieczne jest stworzenie nowej globalnej struktury opierającej się na skoordynowanej akcji wielu rządów.
Uniwersytet Georgetown w raporcie przygotowanym dzięki grantowi Carnegie Corporations na temat konfrontacji z kleptokratami w kraju i za granicą, opisał prace grupy roboczej.
Powołując się na ostrzeżenia renesansowego myśliciela politycznego Niccoli Machiavelliego – autora „Księcia” – przypomniano, że zawsze trzeba bać się korupcyjnego wpływu oligarchii. „Chociaż często błędnie odczytywano go [Machiavelliego – przyp. AS] jako apologetę amoralnego księcia, nasz włoski przyjaciel był zawsze wyczulony na tych, którzy gromadzą wielką władzę i fortunę kosztem tych, którymi rządzą. Dzisiejsi oligarchowie, kleptokraci i książęta, którym służą, nie różnią się materialnie od tych, którzy przyspieszyli upadek republik w Atenach, Rzymie i Florencji… tyle że ich zasięg jest globalny, a ich korupcja ma charakter strategiczny” – czytamy w raporcie pt. Enemies Foreign and Domestic: Confronting Kleptocrats at Home and Abroad.
Autorzy zwrócili uwagę na wielkie koszty wszechobecnej korupcji. Doprowadziła ona m.in. do „groteskowej inwazji Putina na Ukrainę” czy szybkiego upadku Afganistanu.
W Strategii Bezpieczeństwa Narodowego 2022 Amerykanie opisali trzy odrębne, ale nakładające się dychotomie: demokracja kontra autokracja; oparty na zasadach a przeciwny regułom; oraz geopolityczne a transnarodowe. Te dychotomie widoczne są w przypadku korupcji i kleptokracji.
Inwazja rosyjska miała pokazać nierozerwalne powiązania pomiędzy wielką, polityczną i strategiczną korupcją, kleptokracją i bezpieczeństwem narodowym.
Przyznano, że do niedawna konfrontacja z korupcją „nigdy nie była tak naprawdę kwestią priorytetową w amerykańskiej polityce zagranicznej i dyplomacji” a „przez dziesięciolecia rządy demokratyczne – w tym Stany Zjednoczone – przymykały oko na korupcję w kraju i na świecie”.
Według raportu wpływowej uczelni amerykańskiej, chociaż udało się wyeliminować „rażącą korupcję w biznesie i rządzie”, to jednak problem „kleptokratycznych uprawnień niektórych elit w kraju i za granicą nie został rozwiązany” i często oskarżenia o korupcję traktowane są jedynie jako „pałka polityczna”.
Tymczasem korupcja i kleptokracja ma „hamować wzrost gospodarczy; wspierać autorytarne rządy; zwiększać nierówności społeczne; karmić cynizm polityczny i opozycję; zaostrzać pandemie i osłabiać systemy opieki zdrowotnej; degradować środowisko; w odpowiedzi napędzać ucisk państwa; i może prowadzić do politycznych, jeśli nie brutalnych niestabilności”.
Nabrała ona szczególnego znaczenia w kontekście dzisiejszej rywalizacji geopolitycznej między demokracjami i rządami autorytarnymi. Kwestia ta – zdaniem administracji Bidena i jej sojuszników – ma odegrać główną rolę i stanowić największe wyzwanie, przed którym stanie świat w nadchodzących dziesięcioleciach.
Dlatego teraz jest najwyższy czas, by zainicjować szeroki sojusz walki z korupcją i kleptokracją. Mają zmienić się zasady zarządzania, normy legislacyjne, międzynarodowe i społeczne, aby skutecznie stłumić „egzystencjalne zagrożenie”. Bez tego nie uda nam się zwalczyć „zmian klimatycznych”, przyszłych pandemii i innych globalnych zagrożeń związanych z kurczeniem się zasobów naturalnych, zanikiem różnorodności biologicznej itp.
Grupa wskazała, że korupcja obejmuje nie tylko „codzienne nadużywanie powierzonej władzy przez funkcjonariuszy publicznych w ich kontaktach ze zwykłymi obywatelami chcącymi skorzystać z podstawowych usług w miejscach takich, jak: szpitale, szkoły, komisariaty policji i inne agencje. Obejmuje także wielkie nadużycie władzy wysokiego szczebla, które przynoszą korzyści nielicznym kosztem ogółu i powszechne szkody jednostkom i całemu społeczeństwu, a także manipulację polityką, instytucjami i regułami w społeczeństwie w celu alokacji zasobów i finansów przez decydentów politycznych, którzy nadużywają pozycji do utrzymania swojej władzy, statusu i bogactwa”.
Tworzy się sieć korupcyjna, w której obowiązują pewne mechanizmy zarządzania, a która wpływa na „korupcję strategiczną”, obejmującą wykorzystanie oficjalnych stanowisk, zasobów i procesów do celów geopolitycznych, podważania zaufania do władzy i organizacji w danym kraju. Jest ona o tyle groźna, że stanowi część strategii bezpieczeństwa narodowego niektórych krajów.
Amerykanie uważają, że korupcja, podważanie wyników wyborów, dezinformacja i inne działania przyczyniły się do szeregu niepowodzeń ich polityki zagranicznej m.in. w Afganistanie, Nikaragui, Wenezueli, w krajach Trójkąta Północnego, czyli Salwadorze, Gwatemali i Hondurasie, w RPA i innych państwach afrykańskich czy azjatyckich np. w Bangladeszu i Sri Lance.
Wojna Wielkiej Brytanii o oczyszczenie systemu finansowego i rynku nieruchomości
Wojnę z korupcją i kleptokracją prowadzą Brytyjczycy. Alexander Cooley, który przygotował opracowanie na ten temat, wskazuje na istnienie „transnarodowych sieci społeczeństwa nieobywatelskiego”. Przeciwstawia je sieci ponadnarodowych liberalnych aktywistów. Akcentuje potrzebę walki z siecią elit kleptokratycznych włączonych do obecnego porządku międzynarodowego. Londyn wskazuje na potrzebę demontażu „klientelistycznych relacji ponad granicami, które otwierają przestrzeń dla nieobywatelskich elit”.
Tak, jak niegdyś powstała sieć społeczeństwa otwartego – utworzona w dużej mierze przez progresywne fundacje filantropów takich jak George Soros – tak teraz postuluje się potrzebę walki z sieciami organizacji tworzonymi przez autorytarne, kleptokratyczne władze, które internacjonalizują się i zagrażają obecnemu jedynemu modelowi rozwoju zgodnemu z paradygmatem zrównoważonego rozwoju.
Walka ma być wymierzona w tak zwane organizacje pozarządowe (NGO) sowicie dotowane przez rząd kleptokratyczny, a także w media, firmy prawnicze i audytorskie, które „wybielają reputację” tych elit, a jednocześnie pozwalają im na legalne działania zagrażające obecnym priorytetom politycznym progresywnego Zachodu.
Korupcja klimatyczna
Bazylejski Instytut Zarządzania w wywiadzie z Bricem Böhmerem, kierownikiem ds. klimatu i środowiska w Transparency International zwrócił uwagę na wielki problem korupcji w finansach klimatycznych.
Böhmer wyjaśnił, że istnieje duże ryzyko przekierowania na inne cele środków mających służyć łagodzeniu „zmian klimatycznych”. Osłabi to politykę klimatyczną poprzez konflikty interesów i nadmierny wpływ (lobbing).
„Korupcja klimatyczna” oznacza „nadużycie powierzonej władzy do celów prywatnych, które skutkuje niesprawiedliwością klimatyczną i utrudnia wysiłki klimatyczne”. Wspomniany przedstawiciel TI mówił, że w Bangladeszu tamtejszy trybunał ustalił, iż wszystkie środki przeznaczone na adaptację do zmian klimatu były w jakiś sposób dotknięte korupcją. W sumie utracono około 35 procent funduszy. W skali globalnej ginie ponoć w ten sposób około 100 miliardów dolarów rocznie, czyli tyle ile państwa rozwinięte powinny wpłacać do Funduszu Klimatycznego. Korupcja klimatyczna ma obejmować także wpływ lobbingu naftowego i gazowego na procesy stanowienia prawa lub konflikty interesów, które nie zostały ujawnione.
Przyczyną potencjalnej dużej korupcji może być to, że na projekty związane z klimatem przeznaczane są bardzo duże środki. Ponadto istnieje ogromna presja na ich szybką wypłatę, ze względu na domniemaną pilność przeciwdziałania zmianom klimatycznym, w związku z czym obchodzi się różne zasady, jak miało to miejsce w przypadku „pandemii Covid-19”. Ponadto w proceder zaangażowane są sektory o wysokim ryzyku korupcji: infrastruktura, energetyka, górnictwo, leśnictwo.
Pomimo korupcji klimatycznej, na świecie najbardziej skorumpowany sektor to zdrowie (około 10 procent wszystkich zdefraudowanych środków).
USA: pierwsza strategia walki z korupcją transnarodową
6 grudnia 2021 r. prezydent Biden wydał pierwszą strategię Stanów Zjednoczonych dotyczącą zwalczania korupcji transnarodowej, która jest zagrożeniem dla krajowego bezpieczeństwa.
Strategia powstała w oparciu o działania międzyagencyjnej grupy roboczej i opiera się na pięciu filarach. Pierwszy obejmuje modernizację i koordynację oraz finansowanie wysiłków USA na rzecz walki z korupcją. Departament Stanu mianował pierwszego koordynatora ds. globalnej walki z korupcją i utworzył Radę ds. Polityki Antykorupcyjnej wyższego szczebla, by sprawa ta zyskała priorytetowe znaczenie w polityce zagranicznej. Departamenty Skarbu i Handlu oraz Agencja Rozwoju Międzynarodowego Stanów Zjednoczonych (USAID) utworzyły organy koordynujące, a Development Finance Corporation powołała specjalistę ds. uczciwości i przeciwdziałania korupcji.
USAID opublikowała w 2022 r. podręcznik walki z kleptokracją na świecie. Opracowany Przewodnik USAID zatytułowany DEKLEPTIFICATION GUIDE. Seizing Windows of Opportunity to Dismantle Kleptocracy zdefiniował pojęcia. I tak „wielka korupcja” jest wtedy, „kiedy elity polityczne kradną duże sumy środków publicznych lub w inny sposób nadużywają władzy w celach osobistych lub uzyskania przewagi politycznej”.
„Korupcja administracyjna” to „nadużycie powierzonej władzy dla prywatnych korzyści – zwykle chodzi o urzędników niskiego lub średniego szczebla w kontaktach z obywatelami i sektorem prywatnym, w tym omijanie oficjalnych przepisów i wyłudzanie środków od obywateli na podstawowe usługi”.
„Korupcja transnarodowa” „przekracza granice, angażuje globalne sieci i wykorzystuje wyrafinowane plany wysysania bogactwa kraju od jego prawowitych właścicieli: obywateli”.
„Korupcja strategiczna” ma miejsce, kiedy rząd broni praktyk korupcyjnych jako zasady polityki zagranicznej, a „kleptokracja” to „rząd kontrolowany przez urzędników, którzy używają władzy politycznej, by przywłaszczyć sobie bogactwo narodu”.
„Dekleptyfikacja” to „proces demontażu umocnień kleptokratycznych struktur, sieci i norm – i zastępowanie ich instytucjami zarządzającymi, które zapewniają przejrzystość, odpowiedzialność i inkluzywność – w czasie historycznych okien otwarcia na reformy i zdecydowanego powszechnego popytu na reformy lub przemiany”.
Agencja poleciła skupić się na korupcji odnośnie: globalnego zdrowia, bezpieczeństwa żywności, czystej wody, równości genderowej, edukacji i klimatu. Polecono ścigać nepotyzm, oligarchów, przekupnych sędziów, prokuratorów i nieformalne sieci, które przeplatają się ze zorganizowaną przestępczością oraz zagranicznymi kleptokracjami.
Licząc na współpracę tak zwanych dziennikarzy śledczych, organizacji pozarządowych i wszelakich aktywistów, przewodnik wskazuje, w jaki sposób społeczeństwo może pozbyć się skorumpowanych rządów. Powołano nowy fundusz na walkę z korupcją, by USAID nie zabrakło środków na pomoc „powstańcom”. Wzorem dla tych, którzy chcą obalić skorumpowaną władzę ma być Euromajdan i reformy państwa ukraińskiego.
Przewodnik jest pokłosiem I Szczytu Demokracji, wydarzenia zorganizowanego w grudniu 2021 r. przez prezydenta Joe Bidena.
Departament Stanu i USAID uznały walkę z korupcją za priorytet we wspólnym planie strategicznym na lata 2022–2026; zwiększając liczbę personelu zajmującego się inicjatywami antykorupcyjnymi.
Departament Sprawiedliwości w swej strategii na ten sam okres również nadał priorytet zwalczaniu korupcji w przedsiębiorstwach oraz wspieraniu międzynarodowych wysiłków antykorupcyjnych i partnerstw z władzami zagranicznymi. Biały Dom poinformował o lepszej koordynacji prac Departamentu Sprawiedliwości i ujawnianiu danych na temat korupcji przez Federalne Biuro Śledcze w celu prowadzenia dochodzeń i ścigania korupcji w kraju i za granicą.
Departamenty Stanu i Obrony utworzyły międzyagencyjną Grupę Roboczą ds. Zarządzania Sektorem Bezpieczeństwa, aby zwalczać finansowe nadużycia w systemach związanych z zakupem broni itp.
Waszyngton zapowiada dalsze działania, które mają polegać na integracji reakcji i kumulacji środków. USAID utworzy Biuro ds. Demokracji, Praw Człowieka i Zarządzania ze specjalnym Centrum Antykorupcyjnym.
Drugi filar strategii dotyczy ograniczenia nielegalnego finansowania. Stąd ustawa o przejrzystości korporacyjnej (CTA) i zapobieganiu wykorzystywaniu przez przestępców firm fasadowych do prania nielegalnych dochodów, wymogi związane z podawaniem informacji na temat beneficjentów rzeczywistych. Powstała sieć ds. egzekwowania kar za przestępstwa finansowe (FinCEN) i poradnik dotyczący kleptokracji oraz korupcji zagranicznej, Departament Stanu i USAID wraz ze społeczeństwem obywatelskim utworzyły w ramach Szczytu na rzecz Demokracji wielostronną „kohortę demokracji” ds. przejrzystości i uczciwości finansowej. Wspiera ona dziennikarzy śledczych i aktywistów klimatycznych w tropieniu nieprawidłowości. Powstała Globalna Sieć Operacyjna Organów Egzekucji Prawa Antykorupcyjnego (GlobE) ONZ.
Departament Skarbu przewiduje zwiększenie przejrzystości sektora nieruchomości oraz ocenę ryzyka związanego z nielegalnym finansowaniem podmiotów finansowych, doradców inwestycyjnych, prawników i księgowych.
Filar trzeci strategii odnosi się do pociągania do odpowiedzialności skorumpowanych podmiotów poprzez skoordynowane działania na poziomie krajowym i globalnym. Sankcje oraz konfiskata mienia i przekierowywanie „odzyskanych” środków na pomoc rozwojową dla krajów, z których pochodzą przestępcy – to główny cel tych działań.
Departament Skarbu zidentyfikował setki osób i podmiotów winnych korupcji, w tym obecnych lub byłych urzędników w Ameryce Środkowej, Afryce, na Bałkanach Zachodnich i Europie Wschodniej.
Departament Stanu publicznie nałożył ograniczenia wizowe na kilkudziesięciu urzędników zagranicznych oraz członków ich rodzin, uniemożliwiając wjazd do USA.
Departament Sprawiedliwości, federalne organy ścigania, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd oraz Komisja ds. Handlu Kontraktami Terminowymi na Towary podjęły działania, które doprowadziły do przyznania się do korupcji przez międzynarodowe koncerny lub spółki zależne i zapłacenia kar w wysokości ponad 1 miliarda dolarów.
Prowadzono także akcję wobec byłego urzędnika Goldman Sachs w ramach wielomiliardowego programu, czy urzędników wenezuelskich oskarżonych o defraudację miliarda dolarów.
Jednocześnie Departament Sprawiedliwości i federalni doradcy ds. egzekwowania prawa, a także USAID pomogły innym krajom we wzmocnieniu ich systemów antykorupcyjnych lub przyjęciu strategii i ustawodawstwa antykorupcyjnego.
Stany Zjednoczone w porozumieniu z partnerami zagranicznymi utworzyły grupę zadaniową ds. rosyjskich elit, pełnomocników i oligarchów (REPO).
Departament Sprawiedliwości i federalne organy ścigania powołały także międzyagencyjną grupę zadaniową KleptoCapture, która bada przypadki naruszeń sankcji, ograniczeń eksportowych i ekonomicznych środków zaradczych nałożonych w związku z wojną na Ukrainie.
Departament Skarbu, w porozumieniu z Departamentami Sprawiedliwości i Departamentem Stanu uruchomiły program nagród dla osób i podmiotów, które umożliwiły odzyskanie skradzionych aktywów zagranicznych powiązanych z kleptokracjami. Za dostarczenie informacji można uzyskać do 5 milionów dolarów.
Biały Dom zapowiedział, że nadal będzie stosować sankcje finansowe, ograniczenia wizowe oraz – w stosownych przypadkach – działania egzekucyjne, odwołując się do przepisów kodeksu karnego, cywilnego lub administracyjnego. Ponadto USA wzmocnią koordynację z partnerami międzynarodowymi i NGO-sami, by zmaksymalizować wpływ efektów walki z kleptokracjami, zawłaszczaniem państwa i „strategiczną korupcją”.
Czwarty filar strategii przewiduje wzmocnienie wielostronnej architektury antykorupcyjnej. Są więc zawierane sojusze z rządami o podobnych poglądach. Stany Zjednoczone osiągnęły konsensus 189 stron w sprawie Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji (UNCAC) co do organizacji 10. Konferencji Państw Stron (COSP) w 2023 r.
Rząd USA organizuje także co dwa lata Międzynarodową Konferencję Antykorupcyjną wraz z Transparency International, wspierając globalną wymianę i partnerstwo wśród ponad 2200 uczestników z rządów, NGO-sów i biznesu.
Przygotowywane są ramy gospodarcze Indo-Pacyfiku na rzecz dobrobytu (IPEF) przy wsparciu wszystkich 14 krajów na rzecz filaru podatkowego i antykorupcyjnego, w tym środków mających na celu zapobieganie korupcji i jej zwalczanie oraz zwiększania przejrzystości transakcji na rynku nieruchomości i własności użytecznej.
Ponadto USA uczestniczą w charakterze państwa członkowskiego Grupy Europejskich Państw Przeciwko Korupcji (GRECO)
Wraz z 43 innymi krajami Amerykanie zawarli sojusz w celu przygotowania nowych wytycznych odnośnie dalszego zwalczania przekupstwa zagranicznych urzędników publicznych w międzynarodowych transakcjach biznesowych w ramach Grupy Roboczej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) ds. przekupstwa oraz promują etyczne praktyki biznesowe w Azji- Pacyfiku za pośrednictwem Forum Etyki Biznesowej APEC dla małych i średnich przedsiębiorstw (ESG, raportowanie pozafinansowe).
Waszyngton uruchomił V Narodowy Plan Działań w ramach Partnerstwa Otwartego Rządu (OGP), by zwiększyć przejrzystość, odpowiedzialność i udział społeczeństwa w zarządzaniu. USAID i Departament Stanu wsparły także zagraniczne i międzynarodowe inicjatywy wielostronne, w tym inicjatywę tropienia korupcji w przemyśle wydobywczym (EITI).
W ramach NATO podjęto działania na rzecz budowania integralności sojuszu i opracowywane są wytyczne zwiększające przejrzystość w sektorach obronnych.
Stany Zjednoczone i ich partnerzy z Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (FATF) uwzględniły zobowiązania dotyczące zwalczania korupcji w Deklaracji Ministerialnej FATF z 2022 r.. FATF ma zabiegać o wdrożenie konwencji UNCAC i zajęcie się problemem nadużywania obywatelstwa przez podmioty skorumpowane.
Podczas II Szczytu Demokracji Amerykanie próbowali nakłonić więcej państw do współpracy i przyjęcia konkretnych zobowiązań w zakresie walki z korupcją.
Piąty filar strategii odnosi się do poprawy zaangażowania dyplomatycznego i wykorzystanie pomocy zagranicznej na wsparcie dla dziennikarzy śledczych i aktywistów wszczynających protesty w różnych krajach. USAID uruchomiło Reporters Shield, mający na celu ochronę dziennikarzy, media NGO przed procesami sądowymi za pomówienia.
Zwiększono nakłady na Globalne Konsorcjum Antykorupcyjne. Departament Stanu opracował Globalną Inicjatywę na rzecz ożywienia sektora prywatnego jako partnerów w walce z korupcją (GPS).
Już podczas wirtualnego wydarzenia inaugurującego 7 grudnia 2021 r. I Szczyt Demokracji, przywódcy amerykańskiego Klubu Przeciwko Korupcji Zagranicznej i Kleptokracji, Intergrupy ds. Przeciwdziałania Korupcji Parlamentu Europejskiego oraz Ogólnopartyjnej Grupy Parlamentarnej Wielkiej Brytanii ds. Przeciwdziałania Korupcji i Odpowiedzialnego Opodatkowania formalnie zainicjowały Sojusz Międzyparlamentarny przeciwko Kleptokracji. Sojusz tworzą politycy, którzy walczą z „autorytarnym modelem rządów, w którym przywódcy polityczni rutynowo angażują się w działania prowadzące do nielegalnego wzbogacenia się, utrzymują władzę poprzez skorumpowane sieci patronackie, wykorzystują demokracje do ukrywania i ochrony skradzionych aktywów oraz wykorzystują korupcję strategiczną jako narzędzie wyzysku w polityce zagranicznej”.
– Korupcja to nowy komunizm. Jest to siła jednocząca dyktatorów i system, który chcą eksportować – mówił jeden z uczestników Joe Wilson.
– Od lat widzimy, jak autokraci tacy jak Viktor Orbán skutecznie podważają europejską demokrację od wewnątrz, przy rosnącym wsparciu ze strony swoich doświadczonych odpowiedników w Rosji i poza nią. Jeśli oni zwierają szeregi, to także wszystkie partie demokratyczne muszą zrobić to samo. To nie jest walka, którą pojedynczy podmiot może wygrać – ocenił eurodeputowany Daniel Freund z Niemiec, współprzewodniczący Intergrupy ds. Przeciwdziałania Korupcji w Parlamencie Europejskim.
Międzyparlamentarny Sojusz Przeciw Kleptokracji ma zbudować przejrzysty i odpowiedzialny globalny system finansowy; promować przejrzystość rządów, umożliwiając skuteczny nadzór publiczny; unieszkodliwić ponadnarodowe sieci korupcyjne, powstrzymując jednocześnie przepływ brudnych pieniędzy do demokracji; wspierać rolę wolnych mediów i dziennikarzy w ujawnianiu zagrożeń wynikających z kleptokracji; oraz opowiadać się za rygorystycznymi standardami antykorupcyjnymi dotyczącymi urzędników publicznych i ich egzekwowaniem. Planowane projekty obejmują koordynację ukierunkowanych sankcji i zakazów wydawania wiz publicznych, synchronizację ram przeciwdziałania praniu pieniędzy, harmonizację transgranicznych dochodzeń w sprawie wielkiej korupcji oraz promowanie solidnych ram etyki antykorupcyjnej dla urzędników publicznych. Chodzi m.in. o ujawnianie majątków polityków i ich rodzin, przyjaciół zajmujących wysokie stanowiska w firmach itp.
Członkowie grupy mówili, że kleptokracja stanowi najpoważniejsze wyzwanie dla rządów demokratycznych w XXI wieku, ponieważ niszczy od wewnątrz praworządność.
Podczas drugiego Szczytu na rzecz Demokracji USAID przedstawiła nowe wysiłki na rzecz wspierania demokracji za granicą w ramach Prezydenckiej Inicjatywy na rzecz Odnowy Demokratycznej (PIDR).
Chodzi o osiem inicjatyw, w tym Partnerstwa na rzecz Rozwoju Demokratycznego (PDD), Program Media Viability Accelerator, Reporters Shield, kampanie promujące uczciwość na rzecz rozwoju, akcelerator na rzecz przejrzystości i rzetelności finansowej (FTI), który ma pomóc w tropieniu korupcji związanej m.in. z minerałami ziem rzadkich, Program Powering a Just Energy Transition Green Minerals Challenge, Program wzmacniania pozycji agentów zmian antykorupcyjnych (EACCA) – ma na celu usprawnienie pracy agentów zmian antykorupcyjnych i dziennikarzy śledczych na całym świecie, itd.
USAID będzie rozwijać koncepcję sprawiedliwości skupionej na ludziach, innowacyjnym podejściu opartym na dowodach, by pomóc instytucjom wymiaru sprawiedliwości walczyć o dostęp wszelkich mniejszości do podstawowych usług w państwie. Ma być opublikowana pierwsza w historii polityka odnosząca się do praworządności. Agencja zajmie się także przejrzystością finansów NGO-sów i rozszerzy ochronę obrońców demokracji oraz praw człowieka. Będzie naciskać na programy praw socjalnych. Już są programy dedykowane aktywistom – np. Powered by the People (PxP) – którzy wskazują na zagrożenia dla demokracji i programy wspierania przywództwa obywatelskiego, politycznego kobiet oraz dziewcząt „w całej ich różnorodności”.
USAID opracuje z partnerami międzynarodowymi zasady cyfrowej filantropii, by utrudnić niektórym NGO-som korzystanie z technologii i informacji opartych na danych do realizacji swoich celów statutowych. Działa już Advancing Digital Democracy (ADD) na rzecz wspierania otwartych, bezpiecznych, włączających i szanujących prawa demokracji cyfrowych.
Pośród szeroko zakrojonych działań USAID nie mogło zabraknąć inicjatywy na rzecz obrony wolnych i uczciwych wyborów oraz procesów politycznych. Zapowiedziano zwiększenie wydatków na wsparcie demokratycznych wyborów na całym świecie, opracowując wytyczne dotyczące pomocy wyborczej USAID w XXI wiek, które są zgodne z wartościami rządu USA.
We wszystkich tych działaniach duży nacisk kładzie się na dane wywiadowcze i ich ujawnianie dziennikarzom, aktywistom w celu zwalczania korupcji i kleptokracji.
Agnieszka Stelmach
Drugą część tekstu opublikujemy na pch24.pl już 11 października 2023 roku
Międzynarodowy podatek minimalny – walka z nadużyciami czy droga do zniewolenia?
