Dzięki swej uładzonej infrastrukturze i surowości form to miasto emanuje spokojem i tajemnicą wyrażającą się w tchnącej z klasztornych murów duchowości – spuściźnie po niezwykłej mistyczce, świętej Teresie od Jezusa.
Ze skalistego cypla wysuniętego nad rzeką Adaja, dopływem Duero, powyżej 1100 metrów nad poziomem morza, wyrasta miasteczko Avila, kastylijskie przez antonomazję, jeden z klejnotów na liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Starożytne miasto okala dwuipółkilometrowy mur z wieżami, arcydzieło średniowiecznej architektury militarnej. W obrębie murów i poza nimi co krok spotykamy liczne dzieła religijne, jakie podjęła święta Teresa od Jezusa, reformatorka zakonu karmelitanek, jedna z najbardziej ukochanych postaci Kościoła katolickiego.
Wesprzyj nas już teraz!
Serce kultury hiszpańskiej
Od VII wieku przed Chrystusem w miejscu tym zamieszkiwała ludność celtycka, która nadała mu nazwę Obila. Miasteczko szybko zostało skolonizowane przez Rzymian, podbite przez Alanów i już schrystianizowanych Wizygotów, a w VIII wieku przez Arabów. W roku 1088 odbił je z ich rąk Alfons VI Mężny, by powierzyć rządy nad nim swemu zięciowi, hrabiemu Rajmundowi Burgundzkiemu, z zadaniem ufortyfikowania miasta i poszerzenia murów. Przybyli tam Mozarabowie, hiszpańscy chrześcijanie, żyjący pod panowaniem arabskim, Żydzi i moryskowie, ochrzczeni Maurowie, uchodzący z Południa przed prześladowaniami. Okres największej świetności miasto osiągnęło w wieku XVI. Wtedy też przyszli na świat Teresa z Avila i współczesny jej Jan od Krzyża. W kolejnych wiekach potęga miasta stopniowo słabła. Dopiero w XIX wieku miasto na powrót ożyło dzięki wczesnej industrializacji i wyspecjalizowaniu się w niektórych gałęziach gospodarki. Żywe wspomnienie przeszłości wciąż stanowią obrzędy zarówno religijne (na przykład obrzędy Wielkiego Tygodnia), jak i ludowe (jedno z najważniejszych w całej Hiszpanii „średniowieczne targowisko” rokrocznie we wrześniu ożywiające ulice i place najstarszej części miasta, wypełniając je ludźmi odzianymi w stroje z epoki, dziennymi i nocnymi widowiskami, a także potrawami sporządzonymi wedle średniowiecznych przepisów).
Od wielu lat odbywa się też w Avila El Mercato de Las Tres Culturas (Rynek trzech kultur), poświęcony trzem kulturom, które na przestrzeni wieków utworzyły niezwykły splot: żydowskiej, chrześcijańskiej i arabskiej.
Najpiękniejsze mury na świecie…
Średniowieczne mury obronne, wzniesione w IX wieku przez Alfonsa VI Kastylijskiego w stylu romańskim i rozbudowane w roku 1596 przez Filipa II Hiszpańskiego, do dziś nienaruszone okalają miasto, stanowiąc hermetyczną strukturę. Niezwykłe wrażenie robią ich rozmiary: dwa i pół kilometra długości, dwanaście metrów wysokości, trzy metry grubości; ponadto dziewięćdziesiąt baszt i dziewięć bram, każda otoczona dwiema basztami. Wyróżniają się wśród nich bliźniacze bramy San Vincente i Alcazar, nad którymi górują ponad dwudziestometrowe wieże.
Całościowy widok tej olbrzymiej fortyfikacji można podziwiać, wyszedłszy, wzdłuż drogi prowadzącej do Salamanki, na miejsce widokowe usytuowane na wzgórzu Cuatro Postes. Natomiast spacer chodnikiem patrolowym, niemal w całości dostępnym do powszechnego użytku, albo wewnętrzną aleją ciągnącą się wzdłuż murów, zwłaszcza nocą, pozwoli odnieść wrażenie, że znaleźliśmy się w samym centrum średniowiecza.
Katedra
Historyczna katedra również wpisana jest system obronny miasta, stanowiąc osobny bastion z wieżyczkami i zębatymi blankami, zaś jej absyda mieści się w jednej z takich wieżyczek, zwanej cimborro. Wszystko to nadaje bryle katedry niezwykle surowy wygląd. Zbudowana w IX wieku w stylu romańskim, a później przebudowana przez mistrza Fruchela w stylu gotyckim, świątynia ma niesymetryczną fasadę, zdobioną dwoma portalami. Jeden z nich nie został ukończony, co jeszcze podkreśla wrażenie kościoła-twierdzy. Portal boczny, tzw. Puerta de los Apostolos przez wieki był portalem głównym aż do czasu dokonanej w roku 1458 przebudowy, po której katedra została zorientowana w obecnej pozycji.
Z fasady głównej ozdobionej wielkim oknem ostrołukowym wyrasta wspaniała wieża dzwonnicy. Gotycki wystrój północnego portalu oraz zachodnia fasada, zaprojektowana przez rzeźbiarza Juana Guasa i przebudowana w XVIII wieku, łagodzą nieco surowość całości. Wrażenia surowości nie odbieramy również we wnętrzu katedry (w kształcie łacińskiego krzyża z trzema nawami), a to z powodu smukłości gotyckich naw, użycia żółtego i czerwonego gresu, piętnastowiecznych witraży, a także wypełniających je licznych dzieł sztuki. Genialne usytuowanie nawy absydy po mistrzowsku rozwiązuje złożony problem równowagi konstrukcyjnej. Kaplicę główną zdobi niezwykłe retabulum, dzieło Vasco de la Zarza, z malowidłami Pedra Berruguete i jego ucznia Juana de Borgoña. Po lewej stronie znajduje się mała kaplica San Antolin, a za ołtarzem głównym ukazuje się nawa i krużganek; wszystko tu zaskakuje swoim pięknem, poczynając od pstrokatego kamienia, z którego zbudowane są kopuły, po dziewięć kaplic, zwłaszcza kaplicę św. Mikołaja i Matki Bożej Łaskawej. Urocze wrażenie wywiera chór i wspaniałe rzeźbione krzesła z XVI wieku. Warto wspomnieć ponadto o grobowcu Alonsa de Madrigal, zwanego El Tostado, teologa i biskupa Avila, wykonanym z bogato zdobionego alabastru przez Vasco de la Zarza. W muzeum katedralnym, znajdującym się w kaplicy kardynalskiej i sąsiednich salach, podziwiamy rzeźby, księgi, klejnoty, obraz El Greco, drewniane figury, szaty oraz monumentalne, ważące niemal sto kilogramów, srebrne tabernakulum używane podczas procesji, dzieło Juana de Arfe.
Bogactwo kościołów i pałaców
Na placu przed katedrą można podziwiać Pałac Velada z patio i trzypiętrową galerią, w którym kilkakrotnie gościł cesarz Karol V, oraz Pałac Valderrábanos. Wielką ozdobę miasta stanowią również inne jego świątynie: gotycki kościół Mosén Rabi z XVI wieku, przylegający do klasztoru Dominikanów, szesnastowieczny kościół św. Jana, w którym została ochrzczona św. Teresa, a także kościół św. Tomasza zbudowany przez jezuitów w latach 1675-1687 ze wspaniałym klasztorem – letnią rezydencją Królów Katolickich. Świetnie zachowało się wiele kościołów romańskich: bazylika św. Wincentego, kościoły św. Andrzeja, św. Sekundusa, św. Piotra. Na szczególną uwagę zasługują: kościół św. Pawła Za Murami, uznawany za jeden z najwspanialszych przykładów kastylijskiego stylu romańskiego, oraz późnoromański kościół św. Wincentego – kamień milowy na drodze ku gotykowi. W obrębie murów miejskich znajduje się zespół pałacowy Mansión Aguila i Pałac Verdugo (obydwa renesansowe, z rzeźbionymi portalami i kamiennymi reliefami), pałac biskupi z XVII wieku, piętnastowieczny dom hr. de Oñade z wieżyczką zwieńczoną blankami, Casa de Superunda i Casa de los Almarza (obydwa z XVI wieku), a także Palacio Guzmánes z najpiękniejszą wieżą w mieście.
Droga Teresy
W mieście, w którym przyszła na świat św. Teresa od Jezusa, znajduje się wiele miejsc i obiektów religijnych związanych z jej osobą, zarówno w obrębie murów, jak i poza nimi. Jeszcze dzisiaj można przejść jej drogą przez miejsca, w których żyła i działała. Istnieje klasztor pod wezwaniem św. Teresy zbudowany w latach 1629-1636, po kanonizacji świętej, z inicjatywy biskupa Avila Gaceta de Márqueza, przy placu nazwanym jej imieniem, w miejscu, gdzie stał jej dom rodzinny. Klasztor, będący jednym z głównych celów pielgrzymek, wciąż jest zamieszkany, ale istnieje możliwość odwiedzenia kaplicy – znajdującej się we wnętrzu barokowego kościoła – wzniesionej w miejscu narodzin świętej, ozdobionej scenami ukazującymi jej zdolności lewitacyjne, a także sali mieszczącej relikwie św. Teresy i jej duchowego towarzysza, św. Jana od Krzyża. Znamię świętej noszą ponadto trzy inne klasztory: Matki Bożej Łaskawej, w którym studiowała, Wcielenia, w którym mieszkała, oraz św. Józefa, zwany też Las Madres, uważany za jej pierwszą fundację. Na cześć św. Teresy odbywa się najważniejsze święto w mieście, trwające od 8 do 15 października. Z pewnością jest to pora roku, w której szczególnie warto odwiedzić miasto.
Annamaria Scavo
Artykuł ukazał się w nr. 16 dwumiesięcznika „Polonia Christiana”.
