2 marca 1939 roku, a więc pół roku przed wybuchem II wojny światowej, abp Eugenio Pacelli wybrany został biskupem Rzymu. Co zrobił, aby zapobiec jednej z największych tragedii w historii ludzkości? Przedstawiamy mało znane fakty z pontyfikatu tego wielkiego papieża.
1. Zaraz po inwazji Hitlera na Polskę Pius XII utworzył w Watykanie centrum informacji na temat ofiar i zaginionych w wyniku działań wojennych. Otwarcie przeciwstawił się też antysemickiemu prawu wprowadzonemu przez Mussoliniego, zatrudniając w Watykanie kilku Żydów, w tym znanego kartografa Roberto Almagię. Potępił zarówno agresję ZSRR na Finlandię, jak i napaść Niemców na Polskę.
Wesprzyj nas już teraz!
2. W swojej pierwszej encyklice „Summi pontificatus”, opublikowanej 20 października 1939 r., Pius XII pisał wprost: „Krew tysięcy ludzi, nawet tych, którzy nie byli żołnierzami, a jednak zostali zabici, prosi o bolesną skargę, zwłaszcza w Polsce, która dla swej wierności Kościołowi (…) zasługuje na braterskie i szczodre współczucie na całym świecie”. Encykliki tej nie pozwolono odczytać w Niemczech, a nazistowski ambasador przy Watykanie nazwał ją „bezpośrednim atakiem na Trzecią Rzeszę”.
3. W marcu 1940 r. Pius wystosował ostry list do Joachima Ribbentropa, nakazujący zaprzestania mordów na Żydach, a w swoich radiowych przemówieniach wielokrotnie apelował o zakończenie wojny. W 1941 i 1942 r. „New York Times” nazwał apele papieża „samotnym głosem w ciszy i ciemności, w jakich pogrąża się Europa”.
4. Zachęcał biskupów w poszczególnych państwach do pomocy wszystkim prześladowanym z powodu narodowości. Dzięki temu we Włoszech i w innych państwach duchowni katoliccy głęboko zaangażowali się w ratowanie Żydów, często przepłacając swoje czyny życiem. Żydowski historyk Pinchas Lapide stwierdził w swojej książce „Trzech papieży i Żydzi” (1967), że „Kościół Piusa XII uratował od pewnej śmierci z rąk nazistów 860 tysięcy Żydów. Liczba ta dalece przekracza efekty działań innych instytucji religijnych czy akcji ratunkowych podejmowanych przez państwa”. W samym Rzymie na polecenie papieża katoliccy duchowni ukrywali 4,8 tysięcy Żydów.
5. Zaraz po zakończeniu II wojny światowej, gdy Zachód świętował zwycięstwo, lekkomyślnie oddając część Europy Józefowi Stalinowi, papież jako jeden z nielicznych przywódców przestrzegał przed sowieckim totalitaryzmem. W przemowie z 24 grudnia 1945 tak mówił o Związku Radzieckim: „Cała powierzchnia globu, czerwona od przelanej w tych przerażających latach krwi, proklamuje tyranię totalitarnego państwa. (…) [Związek Radziecki] jednym ruchem pióra (…) zmienia granice państw; jedną kategoryczną decyzją przywłaszcza sobie gospodarkę ludu (…) pozbawiając go jego naturalnych możliwości; poprzez źle skrywane okrucieństwo przegania miliony ludzi (…) z ich domów i ziem i wykorzenia, wyrywa z kultury i cywilizacji, nad stworzeniem której pracowały całe pokolenia”.
6. Po skazaniu na długie lata więzienia arcybiskupów Berana z Pragi, Stepigiera z Zagrzebia i Midszentego z Węgier, Pius XII zalecił Świętemu Oficjum wydanie oświadczenia, które głosiło, że każdy, kto przyznaje się do nauki materialistycznego i antychrześcijańskiego komunizmu oraz wstępuje do komunistycznej partii, ściąga na siebie karę ekskomuniki. Utrudniło to znacznie nowym komunistycznym reżimom tworzenie nowych „Kościołów” kierowanych przez tzw. księży-patriotów. W bożonarodzeniowym przemówieniu z 1955 r. Pius XII przypomniał: „Mocą nauki chrześcijańskiej odrzucamy komunizm jako system społeczny”.
7. W momencie, gdy komuniści robili wszystko, by przedstawić siebie jako ofiary imperialistycznej agresji, Pius XII potępił „pacyfistyczną propagandę, w której nadużywane jest słowo pokój”. Podkreślił, że gdyby katolicy za główny cel postawili sobie rozbrojenie, pozostaliby kompletnie pozbawieni możliwości obrony przed agresorem.
Magdalena Żuraw
