Przyglądając się aktywności Billa i Melindy Gatesów możemy zrozumieć na czym polega dzisiejszy filantrokapitalizm, w jakim kierunku zmierza globalizacja oraz co tak naprawdę oznacza strategia win-win. Możemy także odkryć czym jest partnerstwo publiczno-prywatne określające nowe zadania dla państwa – coraz bardziej zaborczego względem obywateli.
Bill Gates (do niedawana najbogatszy człowiek świata, który ustąpił w ostatnich latach miejsce Jeffowi Bezosowi) wzorem swoich idoli z przeszłości 20 lat temu założył wraz żoną Fundację Billa & Melindy Gates. Na gruncie prawa amerykańskiego tego typu instytucje – w przeciwieństwie do Polski, gdzie nie działają tzw. fundacje prywatne – pozwalają miliarderom unikać wysokiego opodatkowania i chronić fortuny, a także rozszerzać swoje wpływy. Idea tworzenia fundacji rozwinęła się w Stanach Zjednoczonych w epoce progresywnej na początku XX wieku, gdy równocześnie – w następstwie rewolucji przemysłowej, fascynacji neomaltuzjanizmem, darwinizmem oraz eugeniką Galtona – dokonywały się spektakularne przemiany społeczne. Fundacje miały pomóc w ulepszeniu świata i sprawić, by wszyscy ludzie byli „produktywni”.
Wesprzyj nas już teraz!
W 1889 r. Andrew Carnegie w „Ewangelii bogactwa” zarysował zręby koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu, która nakazywała bogatym wspomaganie biednych, a reszcie społeczeństwa – zaakceptowanie tego, że to bogaci zarządzają dobrem wspólnym. Tocząca się od lat 30-tych XX wieku ożywiona dyskusja ekonomistów, filozofów i przedstawicieli głównie protestanckich wyznań odnośnie społecznej odpowiedzialności biznesu doprowadziła do powstania w 1960 r. – z inicjatywy rodziny Rockefellerów – Narodowej Rady Kościołów (czegoś w rodzaju komisji ekumenicznej). Działający w jej ramach Howard Bowen zaproponował nową koncepcję społecznej odpowiedzialności, która miała być trzecią drogą między laisez-faire a socjalizmem.
Dziś koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) święci triumfy w związku z wdrażaniem zrównoważonego rozwoju. Nawiązuje do niej także Bill Gates, który wzywa do realizacji „kreatywnego kapitalizmu” (kapitalizmu filantropijnego). Polega to na tym, że korporacje, korzystając z dotacji rządowych lub innego wsparcia władz (tworzenie sztucznego popytu na pewne usługi np. szczepionki, ocieplanie domów, odnawialne źródła energii, korzystne regulacje), mogą czerpać zyski zajmując się kwestiami społecznymi i zdobywając uznanie ludzi. Gates po raz pierwszy otwarcie mówił o tym na forum w Davos w styczniu 2008 r.
20 lat „napędzania postępu” przez Fundację Billa i Melindy Gates
W styczniu 2020 r. Bill i Melinda Gates, podsumowując dwudziestoletnią działalność fundacji, przekonywali na stronie Światowego Forum Ekonomicznego, że „filantropia nigdy nie może – i nie powinna – zastępować rządów ani sektora prywatnego”. „Uważamy jednak – twierdzą Gatesowie – że ma ona do odegrania wyjątkową rolę w napędzaniu postępu. W najlepszym przypadku filantropia podejmuje ryzyko, którego rządy nie mogą podjąć, a korporacje nie chcą. Rządy muszą skoncentrować większość swoich zasobów na wdrażaniu sprawdzonych rozwiązań. Firmy mają obowiązki powiernicze wobec akcjonariuszy. Ale fundacje takie jak nasza mają swobodę testowania pomysłów, które w przeciwnym przypadku nie mogłyby zostać wypróbowane, a niektóre z nich mogą prowadzić do przełomów” – wyjaśniali.
Filantropia – zauważa etyk, prof. Rob Reich z Uniwersytetu Stanforda – brzmi nieźle, jednak tak naprawdę chodzi o uchronienie się przed podatkami i sprawowanie władzy. Reich twierdzi, że zamiast okazywać wdzięczność filantropom, powinno się krytycznie patrzeć na ich działalność. „Nie dlatego, że filantropia jest z zasady zła, ale dlatego, że jest to sposób sprawowania władzy plutokratycznej” – podkreśla. Bill Gates cieszy się większą przychylnością polityków niż jakikolwiek inny przywódca na świecie. Posiada też wpływ na to, co się dzieje w istotnych dla niego kwestiach aborcji, szczepień i uprzywilejowania społeczności LGBT.
Zdrowie, edukacja, walka ze zmianami klimatu i wzmocnienie pozycji kobiet
Gatesowie zaznaczają, że priorytetem dla ich działalności jest zdrowie i edukacja, a także walka ze zmianami klimatu i „wzmocnienie” pozycji kobiet. Założyciel Microsoftu jest obecnie zaangażowany w promocję GMO II generacji i technik manipulacji genami (CRISPR), realizację Agendy 2030, ograniczanie przyrostu naturalnego, upowszechnienie cyfrowego systemu identyfikacji, wyższego opodatkowania obywateli, a nade wszystko w upowszechnienie szczepionek, co wzbudza ogromne emocje wśród opinii publicznej.
Ostatnio, w związku z decyzją Donalda Trumpa o wstrzymaniu finansowania dla Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), sprzyjającej interesom Chin, Gates wyraził oburzenie, uznając działania prezydenta za „niebezpieczne”. Napisał na Twitterze: „Jej praca [WHO] spowalnia rozprzestrzenianie się COVID-19, a jeśli zostaną one zatrzymane, żadna inna organizacja nie będzie mogła jej zastąpić. Świat potrzebuje @WHO teraz bardziej niż kiedykolwiek”. Trump oskarżył globalną instytucję o „sianie chińskiej dezinformacji” i „niewywiązywanie się ze swojego podstawowego obowiązku”, dlatego też według amerykańskiego prezydenta WHO „musi zostać pociągnięta do odpowiedzialności”. Dodał jednak, że będzie z nią współpracować, aby ją zreformować. Najwięcej środków na konto Światowej Organizacji Zdrowia wpłacają właśnie Stany Zjednoczone. W lutym administracja Trumpa wezwała do zmniejszenia składki ze 122,6 mln dol. do 57,9 mln dol. Po USA drugim największym sponsorem WHO jest Bill Gates. Drugim największym sponsorem państwowym są z kolei Chiny.
Miliarder od dawna ściśle współpracuje z WHO, a szczepionki są jedną z głównych domen jego działalności filantropijnej i biznesowej. Dzięki nim utrzymuje się wiele jego firm. Ma to także związek z realizowaną strategią Microsoftu – Sojuszem ID2020, który obejmuje m.in. GAVI (sojusz na rzecz szczepień) oraz inne oenzetowskie agendy. Grupa uruchomiła w zeszłym roku pilotażowe programy tożsamości cyfrowej (skomputeryzowany zapis tożsamości osoby przechowywany w postaci rekordów w chmurze). Na początku tego roku GAVI wraz z organizacjami NEC i Simprints zawarły porozumienie, by wykorzystać dane biometryczne do poprawy zasięgu akcji szczepionkowych w krajach rozwijających się.
Walka z ubóstwem
Bill Gates pokłada wielkie nadzieje w biotechnologii, która jego zdaniem będzie w stanie naprawić świat i wyeliminować ubóstwo do 2030 r. Stąd jego zaangażowanie w promocję Agendy 2030 i presja na kraje w sprawie podpisania porozumienia paryskiego odnośnie klimatu. Upowszechnienie szczepień, antykoncepcji i sterylizacji oraz tzw. zrównoważonego rolnictwa i „zielonej energii” – to główne domeny działalności Gatesów. Opracowywanie, produkcja i upowszechnianie szczepień wiodą jednak prym. To na tym polu mieli osiągnąć największy sukces i ogromny zwrot z inwestycji. Gatesowie na przykład, obiecując 450 milionów dol. dotacji na walkę z polio, przejęli w Indiach kontrolę nad instytucją, która ustanawia program obowiązkowych szczepień dla dzieci przed ukończeniem piątego roku życia. Indyjscy lekarze obwinili później Gatesa za niszczycielską epidemię ostrego porażenia wiotkiego (NPAFP). W latach w latach 2000–2017 choroba dotknęła 490 tys. dzieci.
W 2017 r. rząd Indii zrezygnował z programu szczepień przeciw polio. Naukowcy wskazujący na związek programu z występowaniem NPAFP, zauważyli gwałtowny spadek choroby po rezygnacji ze szczepień. W Kongo, Afganistanie i na Filipinach szczepionki przeciw polio doprowadziły do pojawienia się zmutowanego szczepu wirusa. WHO niechętnie przyznała, że do 2018 r. na świecie było aż 70 proc. przypadków polio mających związek z wcześniej stosowaną szczepionką.
W 2014 r. Gates Foundation sfinansowała testy eksperymentalnych szczepionek przeciw HPV, opracowanych przez Glaxo Smith Kline (GSK) i Merck. Zaszczepiono 23 tys. młodych dziewcząt i kobiet w odległych prowincjach Indii. U około 1200 z nich wystąpiły poważne skutki uboczne, w tym zaburzenia autoimmunologiczne oraz zaburzenia płodności. Siedem dziewcząt zmarło. Sprawę obecnie bada Sąd Najwyższy Indii. W 2010 r. Gates Foundation sfinansowała badanie trzeciej fazy eksperymentalnej szczepionki przeciwko malarii GSK. W wyniku jej zastosowania zmarło 151 afrykańskich niemowląt, a u części innych pojawiły się poważne skutki uboczne, w tym porażenia i drgawki (1048 dzieci spośród 5949 zaszczepionych). Podczas kampanii MenAfriVac Gatesa w 2002 r. w Afryce Subsaharyjskiej setki dzieci zaszczepiono przeciwko zapaleniu opon mózgowych. U około 50 z nich pojawił się paraliż.
W 2010 r. Gates przeznaczył 10 mld dol. na WHO, mówiąc: „Musimy uczynić to dziesięciolecie dekadą szczepionek”. W tym samym roku Gates w programie Ted Talk przyznał, że nowe szczepionki „mogą zmniejszyć populację”. Miliarder wprowadził swoich ekspertów do WHO, UNICEF i PATH, finansuje prywatną firmę farmaceutyczną Inovio Pharmaceuticals, która produkuje szczepionki, a obecnie przekazuje milionowe datki na 12 innych firm farmaceutycznych w celu przyspieszenia prac nad szczepionką przeciw koronawirusowi. Fundacja Gatesów wraz z Wellcome Trust i Mastercard Impact Trust założyła w marcu 2020 r. Therapeutics Accelerators, by skupić się na nowej szczepionce i lekach przeciw COVID-19.
Minister Szumowski powiedział ostatnio, że pełne restrykcje wprowadzone w związku z pandemią będą mogły być zniesione dopiero po tym, jak wszyscy się zaszczepimy przeciw SARS-CoV-2. Tymczasem wielcy zwolennicy szczepień, zajmujący od wielu lat eksponowane stanowiska w agendach rządowych USA, wirusolodzy i specjaliści chorób zakaźnych, dr Paul Offit oraz dr Peter Hotez, ostrzegają przed zagrożeniami związanymi z ewentualną szczepionką przeciwko koronawirusowi. Obaj naukowcy maja za sobą nieudane próby stworzenia takiej szczepionki po wybuchu epidemii SARS-CoV w Chinach w 2002 roku. Zespoły amerykańskich i zagranicznych naukowców zaszczepiły wówczas zwierzęta czterema najbardziej obiecującymi szczepionkami. Początkowo eksperyment wydawał się udany, ponieważ u wszystkich z nich rozwinęła się silna odporność. Jednak kiedy naukowcy wystawili zaszczepione zwierzęta ponownie na działanie wirusa, wyniki ich przeraziły. Zwierzęta cierpiały na reakcje hiperimmunologiczne, w tym liczne zapalenia narządów, szczególnie płuc. Z podobną reakcją „wzmocnionej odpowiedzi immunologicznej” naukowcy mieli do czynienia podczas testowania na ludziach nieudanej szczepionki przeciwko wirusowi RSV w latach 60-tych XX wieku. Offit, Hotez, a nawet Anthony Fauci (szef grupy zadaniowej ds. walki z COVID-19 w USA) ostrzegają, że każda nowa szczepionka przeciwko koronawirusowi może wywołać śmiertelne reakcje immunologiczne w postaci nadmiernej reakcji obronnej zaszczepionego organizmu po zetknięciu się z wirusem.
Sam Gates w wywiadzie dla CNBC mówił, że szczepionki nie powinny być dystrybuowane, dopóki rządy nie zgodzą się przejąć pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej w razie przyszłych pozwów, gdyby wystąpiły niepożądane skutki. W tegorocznym liście podsumowującym 20 lat działalności Fundacji, Bill i Melinda Gates przekonują, że pracują na rzecz poprawy życia ludzi, walcząc przede wszystkim z ubóstwem. „Podstawą pracy naszej fundacji jest idea, że każda osoba zasługuje na zdrowe i produktywne życie. Dwadzieścia lat później, pomimo tego, jak wiele się zmieniło, jest to nadal nasza najważniejsza zasada działania” – napisali. „Zdrowe i produktywne życie większej liczby osób w większej liczbie miejsc to wyzwanie na następne lata. Zdrowie i edukacja są kluczem do zdrowszego, lepszego i bardziej równego świata. Choroba jest zarówno objawem, jak i przyczyną nierówności, podczas gdy edukacja publiczna jest motorem równości” – dodali.
Gdy powstała Fundacja Gatesów, inny miliarder i długoletni przyjaciel rodziny, Warren Buffett, przekazał na jej działalność dużą część swojej fortuny. W sumie w ciągu ostatnich 20 lat fundacja wydała 53,8 miliarda dolarów na upowszechnienie szczepień i antykoncepcji, by w ten sposób walczyć w ubóstwem, które – zdaniem Gatesów – zawsze jest powiązane z chorobą.
„Współpracowaliśmy ze Światową Organizacją Zdrowia, Bankiem Światowym i UNICEF, aby stworzyć GAVI, sojusz szczepionkowy. GAVI zrzesza rządy i inne organizacje, by pozyskiwać fundusze na zakup szczepionek i wspierać kraje o niskich dochodach, dostarczając szczepionki dzieciom”.
Bill komentował, że tak, jak „po II wojnie światowej świat połączył siły, aby stworzyć serię organizacji międzynarodowych, mających na celu zwiększenie współpracy gospodarczej i wojskowej, w tym ONZ, WTO i NATO, GAVI jest taką szansą do nawiązania podobnej współpracy”, koncentrując się na upowszechnieniu szczepień. Do 2019 roku GAVI pomogła zaszczepić – jak twierdzą Gatesowie – ponad 760 milionów dzieci i zapobiec 13 milionom zgonów. Udało się również wprowadzić więcej szczepionek i zapasów na rynek. Belinda Gates zaznaczyła, że frustrujące jest to, iż niektóre niezaszczepione dzieci mieszkają zaledwie kilkaset metrów od ośrodków zdrowia, ale są niewidoczne dla systemu opieki zdrowotnej i dlatego teraz chcą się skoncentrować na współpracy z rządami w celu bardziej ukierunkowanego podejścia. – Uważamy, że GAVI osiągnęła wielki sukces i decyzja o jej powołaniu była jedną z najlepszych, jaką kiedykolwiek podjęliśmy i jesteśmy podekscytowani zwrotem z inwestycji – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym dla Światowego Forum Ekonomicznego. GAVI zbiera fundusze na następne pięć lat pracy, koncentrując się na walce z AIDS, gruźlicą, malarią i polio.
Bill Gates zastrzegł, że „globalne zdrowie zawsze będzie głównym celem fundacji”. – Ta praca stanie się nawet ważniejsza w przyszłości, ponieważ zmiany klimatu sprawią, że coraz więcej osób będzie podatnych na choroby – mówił. – Poprawa zdrowia jest kluczem do wyjścia z ubóstwa. Gdy ludzie stają się zdrowsi, ich życie poprawia się (…) W rezultacie świat staje się lepszy i bardziej równy – dodaje Bill.
Inną domeną działalności filantropijnej Gatesów jest edukacja publiczna w Stanach Zjednoczonych w oparciu o standardy Common Core. Melinda zauważyła, że są jeszcze dwie ważne kwestie: dla Billa to zmiany klimatu, a dla niej: równość płci. Melinda nawiązała do 25. rocznicy Światowej Konferencji Kobiet w Pekinie, która przypada w tym roku. Pod koniec roku miało się odbyć oenzetowskie spotkanie Generation Equality Forum, mające wygenerować energię dla dalszych działań w celu „wzmocnienia” pozycji kobiet. Forum przełożono na 2021 r. Żona Gatesa twierdzi, że nie można stracić kolejnej okazji, by walczyć o równość płci, przede wszystkim zapewniając kobietom skuteczne środki antykoncepcyjne. Według niej, w krajach rozwijających się jest ponad 200 milionów kobiet, które nie chcą zajść w ciążę, ale nie stosują nowoczesnych środków antykoncepcyjnych (sterylizacja, aborcja).
Zachwyt nad Chinami
Dwa lata temu twórca Microsoftu został przyjęty do prestiżowej Chińskiej Akademii Inżynierii (CAE), która skupia jedynie osoby „wybitnie zasłużone” dla partii komunistycznej i Chińskiej Republiki Ludowej. Gates, będący także właścicielem firmy energetycznej TerraPower (energia nuklearna, odnawialna i sprzęt medyczny), podziwia Chiny za „sukcesy w walce z ubóstwem”. W raporcie „Goalkeepers: The Stories Behind the Data” zaznaczył, że zarówno Chiny , jak i Indie – oba kraje stosujące przymusowe środki kontroli urodzin – od 1990 r. przyczyniły się do spadku ubóstwa na świecie z 35 proc. w 1990 r. do 9 proc. w 2018 r.
Zdaniem Gatesa, doświadczenie Chin to lekcja dla innych krajów. – Widzę Chiny jako nieodzowny element rozwiązania najbardziej palących problemów na świecie – stwierdził miliarder w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2018 r. serwisowi chinadaily.com. – Potrzebujemy chińskich inwestycji, innowacji i zaangażowania w walkę ze zmianami klimatu, wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i zwycięstwo w walce z najgroźniejszymi chorobami świata – przekonywał. – Ponieważ świat wyrusza w podróż, aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju do 2030 roku, znajdujemy w decydującym momencie. Chiny mają do odegrania kluczową rolę w kontynuowaniu postępu zainicjowanego przez poprzednie pokolenie – przekonywał Gates.
Założyciel Microsoftu wraz z nieżyjącym Davidem Rockefellerem, Georgem Sorosem, Tedem Turnerem, Warrenem Buffetem i kilkoma innymi miliarderami stworzył Good Club. W 2009 r. „The Guardian” donosił o sekretnym spotkaniu jego członków na Manhattanie, gdzie rozmawiano o globalnym kryzysie finansowym, zagrożeniu planety i „przeludnieniu”. Wyciekłe informacje bardzo poruszyły innych „filantropów” oburzonych, że nie zostali zaproszeni na spotkanie z powodu mniejszego majątku.
Afryka: zielona rewolucja bis, GMO II, CRISPR
Założyciel Microsoftu martwi się rosnącą populacją Afryki. By – jak to ujął – przeciwdziałać niedożywieniu, promuje żywność modyfikowaną genetycznie (obecnie GMO II generacji) i aborcję oraz antykoncepcję. Fundacja Gatesów wraz z instytucjami UE zawarła porozumienie, by – jak niegdyś Rockefellerowie – prowadzić „zieloną rewolucję” w Afryce. Gani jednak większość państw, że nie przeznaczają na programy ONZ – za wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Szwecji i Norwegii – 0,7 proc. dochodu narodowego brutto. Miliarder podkreśla, że pieniądze na programy w Afryce muszą się znaleźć, ponieważ „stabilność Afryki ma ogromny wpływ na cały świat”. W 2019 roku straszył pandemią różnych chorób, które szybko mogą się rozprzestrzenić na resztę globu.
Miliarder krytykuje rządy za trwonienie czasu i energii na wojny kulturowe w sprawie aborcji, gender, zamiast skupić się na poprawie jakości usług publicznych, w tym ułatwieniu dostępu do aborcji i antykoncepcji. Gates domaga się – w celu realizacji programów pomocowych w Afryce, w tym szczepień – podniesienia podatków, w tym także osobom zamożnym. – Fakt, że ludzie nie płacą podatku od nieruchomości, podatku od spadków jest dla mnie zadziwiający – mówił. Dziwi go również, że państwa pozwalają na tworzenie się gigantycznych fortun dziedzicznych arystokracji. Osobiście domaga się wyższego podatku od zysków korporacyjnych. Gates nie rozumie, dlaczego ludzie nie dostrzegają potrzeby walki o równość na świecie i sprzeciwiają się redystrybucji poprzez wyższe opodatkowanie, a także krytykują filantropię. Jego zdaniem, wszyscy powinni zaakceptować „dążenie do poprawy świata”.
Monitoring realizacji Agendy 2030
W 2017 roku Fundacja Gatesów wydała swój pierwszy raport Goalkeepers, sprawdzający realizację celów zrównoważonego rozwoju ONZ. Autorzy raportu zapewniali, że świat czyni postępy w walce z ubóstwem, ale mogą się one zatrzymać, jeśli nie zrobi się więcej, by ułatwić kobietom dostęp do aborcji. Fundacja Gatesów również podkreśla znaczenie udzielania pomocy drobnym rolnikom w przejściu od rolnictwa na własne potrzeby do bardziej przemysłowej produkcji roślinnej. Oczywiście przy udziale doradców Fundacji, propagujących rośliny genetycznie modyfikowane II generacji. „Zrównoważony plan biznesowy” miałby przynieść większe dochody rodzinom i zapewnić lepsze odżywianie.
W 2006 r. Rockefellerowie wraz z Gatesami zawiązali sojusz na rzecz szerzenia Zielonej Rewolucji w Afryce – AGRA. Agendy oenzetowskie FAO, WHO itd. razem z korporacjami amerykańskimi i niemieckimi oraz amerykańską agendą rządową USAID obiecują pomoc w postaci dostarczenia super wydajnych ziaren, technik uprawy, nawadniania itp., pod warunkiem liberalizacji dostępu do rynku rolnego danego kraju, zniesienia taryf i innych ograniczeń. Obecnie głównym dostarczycielem ziarna na świecie jest Monsanto. Na łamach „Foreign Afairs” Gates przekonywał także do upowszechnienia technologii inżynierii genetycznej CRISPR, manipulującej genomem ludzkim i zwierzęcym. Ma ona „pomóc” w leczeniu różnych chorób oraz w tworzeniu nowej generacji żywności. Rząd amerykański wydał decyzję o dopuszczeniu na rynek modyfikowanej genetycznie żywności przy pomocy technik CRISPR bez poważnych ograniczeń, jakie obowiązują w przypadku GMO.
Gates w artkule zatytułowanym „Gene editing for good” („Edycja genów dla dobra”) wzywa rządy do dalszego finansowania programów pomocy rozwojowej i wielostronnych partnerstw, by „utrzymać postęp”. Pisze o „zmianach klimatycznych” zagrażających egzystencji drobnych rolników w Afryce i południowej Azji i w związku z tym o konieczności stosowania nowej technologii w celu zwiększenia plonów. „Poprawa wydajności upraw jest fundamentalna dla zakończenia skrajnego ubóstwa” – twierdził.
Ogromną rolę w tym wypadku ma do odegrania WHO, która wydaje wytyczne dotyczące testowania genetycznie modyfikowanych organizmów i ustala „standardy” dla innych państw. Gates wraz z KE powołał Globalną Komisję Adaptacyjną do zwalczania ocieplenia oraz fundusz inwestycyjny – Beakthrough Energy Europe – promujący nierentowne przedsięwzięcia w zakresie OZE i zeroemisyjnej gospodarki”. Wcześniej zainwestował ponad 1 miliard dolarów w tego typu przedsięwzięcia.Na pytanie, jak chce doprowadzić do dekarbonizacji świata, Gates stwierdził, że „odpowiedzią jest na pewno innowacja”. Sam miliarder i inni „innowatorzy” nie chcą jednak ponosić zbytnich kosztów, więc zakładają przewidziane w Agendzie 2030 partnerstwa publiczno-prywatne. – Publiczno-prywatna koalicja Breakthrough Energy Europe ma na celu zapewnienie długoterminowego finansowania potrzebnego na bardziej ryzykowne przedsięwzięcia czystej energii i zagwarantowanie, że nauka, ekonomia oraz prawo będą zsynchronizowane – dodał. Bill Gates przyznał, że zainwestował setki milionów w firmy produkujące odnawialne źródła energii, akumulatory itp. Sporo z nich upadło, ale niektóre wciąż działają.
Agnieszka Stelmach
