CBOS: Coraz więcej, zwłaszcza najmłodszych Polaków, deklaruje niewiarę i nie praktykuje

Z badań CBOS wynika, że następuje powolny spadek poziomu wiary religijnej i szybszy spadek poziomu praktykowania w społeczeństwie polskim. Spadek poziomu wiary religijnej i zwłaszcza poziomu praktykowania dokonuje się̨ nieco szybciej wśród osób wykształconych i w wielkich miastach. Gwałtowny spadek religijności dostrzegalny jest wśród najmłodszych.

W badanym okresie 1992-2021, czyli na przestrzeni prawie trzydziestu lat, odsetki deklaracji wiary, choć́ spadają̨, utrzymują̨ się̨ na bardzo wysokim poziomie: w marcu 1992 roku wierzący oraz głęboko wierzący stanowili łącznie 94 procent ogółu badanych, a w sierpniu 2021 roku – 87,4 proc. Powoli rośnie jednak odsetek niewierzących („raczej niewierzących” oraz „całkowicie niewierzących”). W 2021 roku wyniósł on łącznie 12,5 proc.

Kobiety były i pozostały bardziej wierzące niż mężczyźni, nieznacznie wzrósł odsetek kobiet niewierzących. „Wydaje się, że w skali ogólnospołecznej awans edukacyjny kobiet czy protesty kobiet przeciwko zaostrzaniu prawa antyaborcyjnego nie spowodowały znacząco szybszego spadku poziomu ich wiary religijnej w porównaniu do poziomu wiary mężczyzn” – komentują badacze.

Odnotowano szybszy spadek wiary u osób z wyższym wykształceniem – w 1992 roku różnica pomiędzy skrajnymi kategoriami wykształcenia wynosiła 8 punktów procentowych, a w 2021 przekroczyła 13 punktów.

Najbardziej widoczne zmiany w religijności mają miejsce w dużych miastach. Co czwarty mieszkaniec Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania deklaruje, że nie wierzy. W 1992 roku odnotowano 91 procent wierzących wśród ogółu badanych w dużych miastach, a obecnie – 72,5 proc., przy odsetku niewierzących wynoszącym 27,5 proc. W mniejszych miejscowościach poziom wiary religijnej także spadł, ale jedynie o około 6 punktów procentowych.

Praktyki religijne

Spada odsetek regularnie praktykujących (kilka razy w tygodniu oraz raz w tygodniu) – z 69,5 procent w marcu 1992 roku do 42,9 proc. w sierpniu 2021 roku, częściowo na rzecz praktykujących nieregularnie, a rośnie odsetek niepraktykujących i w 2021 roku wyniósł on 24,1 proc.

Przyspieszenie procesu zarzucania praktyk religijnych odnotowywane jest od maja 2020 r. Badacze szukając przyczyn wskazują na nagłośnienie skandali wykorzystywania seksualnego nieletnich w Kościele oraz tak zwaną pandemię COVID-19.

Od 2019 roku dostrzega się szybszy wzrost porzucania regularnych praktyk religijnych wśród kobiet. Badacze sugerują, że mogą przyczyniać się do tego bardzo medialnie nagłośnione protesty przeciwko projektom rozszerzenia zakresu prawnej ochrony życia nienarodzonych oraz demonstracje Ogólnopolskiego Strajku Kobiet po ogłoszeniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w październiku 2020 roku w sprawie likwidacji aborcyjnej przesłanki eugenicznej.

Szybko przybywa niepraktykujących wśród osób z wyższym wykształceniem (wzrost z 15,7 proc. w roku 1992 do 29,0 proc. w roku 2021). Wśród osób z wykształceniem średnim najszybciej ubywa praktykujących regularnie (z 62,5 proc. w roku 1992 do 36,9 proc. w roku 2021).

W największych miastach już̇ mniejszość́ (27,4%) praktykuje regularnie, a odsetek niepraktykujących sięgnął 40,7 proc. Oznacza to, że czterech na dziesięciu mieszkańców Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania nie ma żadnego kontaktu z Kościołem.

Wiek

W analizowanym okresie w kategorii wiekowej 18 – 24 lata spada odsetek wierzących – z 93 proc. w roku 1992 do 71 proc. w pierwszych ośmiu miesiącach 2021 roku, a rośnie niewierzących – z 6,7 proc. w roku 1992 do 28,6 proc. obecnie. Proces ten z malejącą dynamiką toczy się̨ także w starszych grupach wiekowych. Wśród osób w wieku 25 – 34 lata odsetek wierzących spadł z 94 proc. do 82 proc., a wśród najstarszych, w wieku 65 lat lub więcej, z 97,3 do 94,6 proc., a więc o niecałe 3 punkty procentowe.

W najmłodszej grupie wiekowej spada odsetek regularnie praktykujących – z 69 do 23 proc. – i rośnie niepraktykujących – z 7,9 do 36 procent. Poziom praktyk religijnych wśród młodych respondentów w wieku 25 – 34 lata był jeszcze nieco niższy: w roku 1992 – 62 procent regularnie praktykujących i 8 proc. niepraktykujących. Obecnie jest o wiele niższy – 26 proc. regularnie praktykujących i 30 proc. niepraktykujących, ale minimalnie wyższy niż̇ poziom praktyk wśród najmłodszych, zatem proces odchodzenia od praktyk toczy się̨ nieco wolniej.

Badacze wskazują, że w najmłodszej badanej grupie wiekowej zarzucenie praktykowania może być elementem emancypowania się spod wpływów swojej rodziny i najbliższego środowiska.

Poziom praktyk religijnych spadł również wśród najstarszych, w wieku 65 lat lub więcej – z 72,8 proc. regularnie praktykujących w roku 1992 do 56 proc. obecnie, a odsetek niepraktykujących w tym okresie wzrósł z 8,7 do 17,5 procenta.

Analizując kohorty wiekowe, badacze stwierdzają: „Obserwując deklaracje wiary religijnej kolejnych kohort wiekowych w okresie niemal 30 lat widzimy, że zmiany następują̨ bardzo nierównomiernie: są̨ znikome w pokoleniach dziadków (seniorzy i baby boomers), minimalne w pokoleniach rodziców (pokolenie Solidarności i pokolenie X), znaczące w kohorcie millenialsów i gwałtowne w kohorcie najmłodszej”.

Zmiany i rozmaite wydarzenia, które miały miejsce w ciągu analizowanych niemal 30 lat – prawie wcale nie dotknęły wiary religijnej starszych kohort wiekowych. Natomiast od końca lat 90., a wyraźniej od początku XXI wieku, coś się̨ dzieje z wiarą religijną młodszych, a zwłaszcza najmłodszych roczników. Ta najmłodsza Polska jest już̇ niemal w jednej trzeciej niewierząca.

Dokładne przyczyny spadku religijności, zwłaszcza w najmłodszym pokoleniu, wymagają pogłębionych badań.

– Co za to odpowiada? Zmiany instytucji rodziny i słabość́ religijnego wychowania w rodzinie? Niepowodzenie religijnej edukacji w szkole? Instytucja Kościoła, która nie tylko stała się̨ nieatrakcyjna, ale wręcz odstręczająca? Jakieś́ trudne do określenia wpływy? Czyje? Czego? Zachodu, Unii Europejskiej, internetu…? A skoro pytamy o „motory” odchodzenia najmłodszych od wiary i praktyk religijnych, to nasuwają̨ się̨ pytania o „hamulce”, które spowalniają̨ te procesy wśród starszych pokoleń́. Czy w starszym wieku nie zmienia się łatwo fundamentalnych przekonań́ światopoglądowych? Czy pamięć́ komunizmu, czy doświadczenia „czasów Jana Pawła II” stanowią̨ rodzaj antysekularyzacyjnej szczepionki? Wprawdzie to nie starsze pokolenia są tu w centrum uwagi, ale próba odpowiedzi na te pytania może wskazać́, czego zabrakło najmłodszym – sygnalizują badacze CBOS.

Źródło: CBOS/KAI

RoM