„Czyż i wy chcecie odejść?”. Dlaczego ludzie tracą wiarę?

W jednym ze słynnych „Listów starego diabła do młodego” autorstwa C.S. Lewisa możemy przeczytać o utraconej przez wychowanka piekielnego stryja duszy, która przeszła do obozu Nieprzyjaciela, stając się chrześcijaninem. W ocenie doradcy sytuacja młodszego kusiciela nie przedstawiała się zbyt optymistycznie, stąd za jego radą uwodziciel miał ukazać swojemu pacjentowi odmienne oblicze Kościoła, czyli takie, w którym wierzący miałby zobaczyć wszystkie możliwe zniekształcenia, w tym całą galerię śpiewających fałszywym głosem sąsiadów o podwójnych podbródkach, ubranych w skrzypiące buty i dziwaczną odzież. Obraz ten mógłby sprawić, że neofita nabierze przekonania, iż religia tych ludzi musi być w pewnym stopniu niedorzeczna. Dlatego ważną radą, jaką Krętacz udzieli Piołunowi, będzie: „Wszystko, co masz wówczas do zrobienia, to strzec jego myśli przed pytaniem: Jeśli ja, będąc tym, czym jestem, mogę w pewnym sensie uważać siebie za chrześcijanina, dlaczego wady ludzi z pobliskiej ławki miałby dowodzić, że ich religia jest jedynie hipokryzją i konwencją?”.

Ujmując problem w ten sposób, Lewis dotknął sedna. Ilu wierzących słyszało tę śpiewkę? Że ksiądz taki sam, albo jeszcze większy grzesznik, że skoro taka czy siaka sąsiadka bądź krewna mszy niedzielnej nie opuści, a w życiu dostrzec można tylko bałagan i hipokryzję, to ja „z takim kościołem” nie chcę mieć nic wspólnego? Wymówka ta kryje w sobie – jakby nie patrzeć – twardy orzech do zgryzienia. Niewątpliwie życie wierzących w Jezusa Chrystusa winno być życiem z wiary i zgodnie z nią. Z drugiej strony, łatwo jest ulec pokusie nie widzenia belki we własnym oku. Nie mniej, problem utraty wiary przez ochrzczonych jest dzisiaj na tyle ważki, iż trudno nie pytać: dlaczego tak wielu jej doświadcza?

W próbie odpowiedzi na tak postawione pytanie ciekawym odniesieniem może być wygłoszona podczas rekolekcji adwentowych Duszpasterstwa Akademickiego w Rybniku (1.12.2019) nauka ks. Wojciecha Węgrzyniaka. Zapis wideo z tej konferencji dostępny jest na platformie YouTube w materiale pt. „Dlaczego ludzie tracą wiarę?: ks. Wojciech Węgrzyniak [DAR#2]”. Na wstępie duchowny zauważył, że mniej Polaków odeszło od Pana Boga w czasie II wojny światowej niż przez ostatnie 25 lat. W kategorii fenomenu należy postrzegać zjawisko, w którym człowiek, mający świadomość nieskończonej Miłości Boga, traci wiarę. Dzieje się czasem tak, gdy modlitwa wiernego o jakieś dobro nie zostaje wysłuchana. Jest to towarzysząca człowiekowi wierzącemu od zarania zagwozdka, którą Psalmista wyraził słowami: „Dokąd kryć będziesz przede mną oblicze? Dokąd w mej duszy będę przeżywał wahania, a w moim sercu codzienną zgryzotę?” (Ps 13, 2-3). Doświadczenie opuszczenia człowieka przez Boga, poczucie braku Jego obecności, sprawia, że niektórzy przestają wierzyć.

Innym, równie poważnym, powodem odejścia od praktykowania wiary są grzechy wiernych. Antyprzykład powołanych do świętości może utwierdzić w przekonaniu innych (również powołanych do świętości), że jeśli Bóg ma takich wyznawców, to lepiej trzymać się od Niego z daleka. Bywa, że owocem zgorszenia bądź krzywdy, jakich dopuszczają się wobec wiernych ludzie Kościoła, jest także utrata wiary przez katolików. Zdarza się też, że na podejście niektórych do religijnych praktyk wpływ ma negatywna do nich opinia większości w najbliższym otoczeniu. Oddziaływanie ludzi niewierzących może skłonić mniej zaangażowanych do porzucenia zwyczaju uczestnictwa w sprawowanych w domach modlitwy obrzędach. Prócz tego, niemałą trudność sprawia przykład niewierzących osób, które swoim życiem mogłyby zawstydzić niejednego chrześcijanina. Niebagatelne znaczenie ma też wynikający z lenistwa brak pracy nad sobą oraz świadomość kruchości ludzkiej kondycji, wypływającej z doświadczania częstych upadków, które prowadzą do porzucenia wiary ze względu na trudność w trwaniu w łasce uświęcającej.

W kontekście wspomnianych powodów odchodzenia ludzi od Boga na szczególną uwagę zasługuje przywołana przez duchownego myśl abp. Fultona Sheena, który miał powiedzieć, że 9/10 przypadków ateizmu bierze się ze złego życia. Kapłan wskazał przy tym na prawidłowość polegającą na wymyślaniu teorii do złej praktyki, a jako przykład podał zdradzającego żonę męża, który za swoje wybory zaczyna nagle winić żonę.

Godnym namysłu względem, przez który możemy zamknąć się na wiarę, jest ograniczenie się w patrzeniu na własne życie do horyzontu doczesności. „Nie interesuje nas sens, początek świata, idee. Nie interesuje nas, po co jesteśmy, dla kogo. Nie interesuje nas coś głębiej, bo jesteśmy stworzeni z ziemi” – mówił rekolekcjonista. Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo, jednakże – jak zauważył ks. Węgrzyniak – zrobił nas z pyłu ziemi, dlatego w ludzkich dążeniach widzimy zarówno pragnienie Nieba, jak i potrzeby, które zaspokaja doczesność. Można się wszelako zredukować wyłącznie do ziemskich spraw, wówczas wiara staje się niepotrzebna.

Rozważając omawianą problematykę, duchowny zwrócił uwagę na intrygujący punkt, w którym zobaczyć możemy, że jeden człowiek w obliczu możliwych trudności pozostaje wierny Bogu, odpowiedzią innego natomiast jest utrata wiary, co zdaje się być swego rodzaju tajemnicą. W odniesieniu do tego spostrzeżenia interesujący poniekąd może być „jutubowy” podcast Joli Szymańskiej o nazwie „#teżodchodzę”, w którym była katolicka dziennikarka i blogerka rozmawia z wiernymi Kościoła, którzy postanowili opowiedzieć o swoim odejściu.

W historiach tych jak w soczewce skupiają się wspomniane przez ks. Węgrzyniaka powody utraty wiary (również w to, czym jest Kościół) skutkujące „dystansem” lub formalną apostazją. Na podstawie opowiedzianych przez bohaterów projektu Szymańskiej wydarzeń dostrzec również możemy odmienne od wskazanych przyczyny, o czym warto wiedzieć, by lepiej zrozumieć tragizm ukazanej w Ewangeliach chwili, w której „Wielu uczniów Jego się wycofało i już z Nim nie chodziło” (J 6,66). Na to: „Rzekł więc Jezus do Dwunastu: «Czyż i wy chcecie odejść?». Odpowiedział Mu Szymon Piotr: «Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz słowa życia wiecznego. A myśmy uwierzyli i poznali, że Ty jesteś Świętym Boga»” (J 6,67-69).

Niezależnie od formułowanych, często słusznych, zastrzeżeń wobec instytucjonalnego Kościoła, rozmówcy Szamańskiej zatracili właściwą perspektywę tego, czym jest Mistyczne Ciało Chrystusa, co z kolei znakomicie oddał Lewis w przywołanym na początku fragmencie listu starego diabła do młodego, w którym czytamy o widzianym przez demony prawdziwym Kościele, „rozpostartym wszędzie w czasie i przestrzeni, zakorzenionym w wieczności, groźnym jak armia z rozwiniętymi sztandarami”. I tu należałoby odnieść się do innego fragmentu tego samego listu, w którym autor dzieła dotyka kolejnego ważkiego problemu – dopuszczonego przez Boga poczucia rozczarowania, jakiego doświadczają nie tylko neofici.

Zjawia się ono – czytamy w radach starego Krętacza – kiedy chłopiec, oczarowany niegdyś w dziecinnym pokoju opowiadaniami z Odysei, zamierza na serio uczyć się greki. Zdarza się zakochanym, którzy się pobrali i stają przed realną perspektywą wspólnego życia. W każdej dziedzinie życia znaczy ono przejście od marzycielskich aspiracji do pracowitego działania. Nieprzyjaciel podejmuje to ryzyko, gdyż ma On osobliwą fantazję czynienia z tej wstrętnej, nikczemnej ludzkiej gawiedzi swych, jak On to nazywa, „wolnych” wielbicieli i sług; „synowie” — to określenie, którego używa, mając dziwaczne a uporczywe upodobanie w degradowaniu duchowego świata przez Swe nienaturalne związki z dwunożnymi zwierzętami. Szanując ich wolność, nie chce ich doprowadzać jedynie uczuciem i przyzwyczajeniem do któregokolwiek z celów, jakie przed nimi stawia. Pozostawia ich, by „uczynili to sami z siebie”. I tu jest dla nas okazja. Ale pamiętaj, że w tym kryje się także dla nas niebezpieczeństwo. Jeśli raz przebrną pomyślnie przez tę początkową oschłość, stają się o wiele mniej zależni od uczuć, a przeto znacznie trudniejsi do kuszenia.

Z podobną puentą pozostawia nas wspomniany rekolekcjonista, przedstawiając ciekawy obraz, jaki objawił nam św. Antoni Pustelnik, w którym widzimy człowieka stojącego wobec czterech poważnych pokus.

Pierwszą jest pokusa zmysłów.

Drugą natomiast pokusa samotności polegająca na widzeniu siebie w oderwaniu od większości.

Trzecią jest deprymujący przykład autorytetów, którzy zniechęcają własnym słowem i przykładem. Zwycięstwo nad pokusą antyświadectwa autorytetów wiedzie wprawdzie na szczyt doskonałości, ale przed wierzącym pojawia się największa przeszkoda, jaką jest pokusa rozpaczy w obliczu najtrudniejszych doświadczeń i kryzys wiary.

Wówczas jedynym wyjściem jest iść prosto, nie poddając się zachęcie kontemplowania niewiary i pokusie rozpaczy. Takiej próbie poddawany jest człowiek, po to, by stał się sobą w pełni, niczym wypieczony w ognistym piecu najsmaczniejszy chleb.

Anna Nowogrodzka-Patryarcha