Najpewniej już w lutym zostanie wydany pierwszy z pięciu tomów opracowania zawierającego bardzo cenne dokumenty, które dotyczą Polaków wywiezionych przez Rosjan na Wschód. Dla Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, dokumenty te przekazały archiwa z Kazachstanu. Wśród nich jest lista zawierająca 121 nazwisk osób narodowości polskiej, które zostały zamordowane podczas tzw. operacji polskiej NKWD i pochowane w zbiorowej mogile w Kazachstanie.
Pozyskanie dokumentów z Kazachstanu było możliwe dzięki nawiązaniu przez białostockie muzeum (funkcjonuje od ponad roku) współpracy z Kazachstanem i zainaugurowaniem działalności w połowie 2022 roku Polsko-Kazachstańskiej Komisji Historycznej. W tej komisji współpracują badacze z Polski i Kazachstanu, a dla polskich historyków udostępniane są bogate w dokumenty archiwa w Kazachstanie. W ramach prac komisji prowadzone są także badania naukowe dotyczące deportacji Polaków na Wschód. Współpraca ta jest szczególnie cenna w obliczu faktu, że archiwa Rosji i Białorusi są dla Polski zamknięte i pozyskanie z nich jakichkolwiek dokumentów na temat wywózek naszych rodaków na Wschód jest obecnie niemożliwe.
–Co istotne, mimo sytuacji za naszą wschodnią granicą, która skutkuje zamknięciem przed nami archiwów rosyjskich i białoruskich, nasza wiedza o Polakach wywiezionych na Wschód, dzięki współpracy z Kazachstanem, stale się powiększa – powiedział prof. Wojciech Śleszyński, dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku.
Wesprzyj nas już teraz!
Jednym z ważniejszych ustaleń Polsko-Kazachstańskiej Komisji Historycznej, która pod koniec października ubiegłego roku obradowała w Ałmacie w Kazachstanie, była decyzja o wydaniu w 5 tomach opracowanych naukowo dokumentów z kazachskich archiwów, dotyczących Polaków zesłanych i deportowanych na kazachskie stepy (XIX i XX wiek). Szczególnie wielu Polaków do Kazachstanu wywieźli Sowieci. W latach 1940 – 41 w bydlęcych wagonach deportowano tam setki tysięcy naszych rodaków. Wielu z nich tam zmarło lub zostało zamordowanych.
Archiwalne dokumenty, które otrzymało z Kazachstanu Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, pochodzą w dwóch placówek – Państwowego Archiwum Obwodu Pawłodarskiego w Pawłodarze oraz z Instytutu Historii i Etnologii przy Komitecie Nauki Ministerstwa Edukacji i Nauki Republiki Kazachstanu. Są to m.in. sowieckie paszporty wydawane Polakom, dokumenty miejscowego Związku Patriotów Polskich. Jest też lista zawierająca 121 nazwisk osób narodowości polskiej, które zostały zamordowane podczas tzw. operacji polskiej NKWD i pochowane w zbiorowej mogile w miejscowości Żanałyk w Kazachstanie.
Na liści tej oprócz nazwisk są dokładne dane personalne, daty urodzenia, wykonywany zawód, a także daty wydania wyroku, daty wykonania wyroku. – To bardzo ważna lista. My chcemy pokazywać nazwiska, my chcemy pokazywać osoby wywiezione lub zamordowane z imienia i nazwiska, bo tak naprawdę tego oczekują ich potomkowie. Bardzo często nie wiedzą, co się stało z ich dziadami, ojcami – mówi prof. Śleszyński. Archiwa w Kazachstanie mogły udostępnić muzeum materiały dotyczące działalności NKWD, głównie wywózek na Wschód, dzięki temu, że w ubiegłym roku minął termin ich utajnienia.
Adam Białous
