16 lipca 2021 roku będzie przez katolików wspominany jako bolesny dzień dla jedności Kościoła. Ojciec Święty ogłosił motu proprio Traditionis custodes, którym odwołał motu proprio swojego poprzednika, Benedykta XVI, Summorum pontificum. Franciszek odebrał kapłanom swobodę celebrowania Mszy Wszechczasów, a wiernych pragnących uczestniczyć w tych celebracjach pozbawił jakiekolwiek pewności i stałości. Od teraz to nowy Mszał ma być właściwym wyrazem lex orandi Kościoła. To koniec formy nadzwyczajnej i zwyczajnej rytu rzymskiego. Ojciec Święty dąży do całkowitej eliminacji Mszy Wszechczasów.
Gdy wczesną wiosną 2020 roku Kongregacja Nauki Wiary rozesłała do wszystkich biskupów na świecie ankietę w sprawie implementacji motu proprio Summorum pontificum Benedykta XVI, portal PCh24.pl bił na alarm. Ostrzegaliśmy, że nad Mszą Wszechczasów zbierają się czarne chmury. Dlaczego bowiem Stolica Apostolska miałaby nagle sprawdzać, jak przebiega wdrażanie w życie tego pięknego dokumentu papieża z Niemiec, jeżeli nie miałaby intencji wprowadzenia w nim jakichś zmian?
Z miesiąca na miesiąc coraz więcej przesłanek przemawiało za tym, że mamy rację ostrzegając przed prawdziwą liturgiczną katastrofą. Do mediów wyciekła odpowiedź biskupów z Francji, która była utrzymana w tonie skrajnie krytycznym wobec Mszy świętej w rycie tradycyjnym. Interpretowaliśmy ten przeciek jako zapowiedź poważnych ograniczeń.
Wesprzyj nas już teraz!
W tym roku wprowadzono zaskakujące ograniczenia w Bazylice św. Piotra. Zakazano sprawowania Mszy Wszechczasów przy ołtarzach bocznych Bazyliki, zezwalając na to jedynie w podziemiach, w Kaplicy Klementyńskiej. Na portalu PCh24.pl zauważyliśmy symbolikę tego kroku, spodziewając się, że to, czego dokonano w najważniejszej świątyni chrześcijaństwa, wkrótce dotknie także całego Kościoła. Tym więcej, że w bardzo tajemniczym dokumencie wprowadzającym te zmiany wspomniano o możliwości celebrowania Mszy tradycyjnej tylko przez „uprawnionych kapłanów”. Jak wskazywał wtedy kard. Raymond Burke, to czysty absurd, ponieważ zgodnie z powszechnym prawem Kościoła każdy ksiądz jest uprawniony do celebrowania Mszy Wszechczasów. Co więc szykowano?
W maju 2021 roku pojawiły się „plotki” mówiące o projekcie dokumentu, który leży na biurku papieża Franciszka, a który ma „modyfikować” Summorum pontificum. Informacje doskonale poinformowanych watykanistów mówiły o większych lub mniejszych zmianach. Byliśmy jedynym medium, które obszernie o tym informowało. Większość katolickich redakcji albo całkowicie przemilczała sprawę, albo ją bagatelizowała. Tymczasem rzeczywistość przerosła największe nawet obawy.
Papież Franciszek postanowił nie tyle zmodyfikować Summorum pontificum, co jest po prostu całkowicie anulować – w celu całkowitego wyrugowania z Kościoła Mszy Wszechczasów.
.Jego najnowsze motu proprio Traditionis custodes oznacza niezwykle poważny regres w budowie kościelnej jedności liturgicznej. Msza Wszechczasów zostaje zepchnięta do podziemi, ba, więcej nawet, ma zostać po prostu usunięta. Możliwość jej celebrowania w poszczególnych diecezjach będzie zależeć już nie od powszechnego prawa każdego kapłana, ale od woli biskupa… i Stolicy Apostolskiej. Mimo wielu słów o budowaniu Kościoła zdecentralizowanego w kwestii Tradycji Watykan stawia bowiem na skrajny centralizm.
Co przewiduje dokument Franciszka, którego nazwa, jakby szyderczo, to w polskim tłumaczeniu „Strażnicy Tradycji”? Po pierwsze, to nowy Mszał jest jedynym wyrazem lex orandi rytu rzymskiego. To zdaje się oznaczać, że nie ma już podziału na ryt nadzwyczajny i zwyczajny – jest tylko jeden ryt, ryt posoborowy, zreformowany (Artykuł 1).
Pozostaje pewna wątpliwość: we włoskim tekście kluczowa fraza brzmi:
Art. 1. I libri liturgici promulgati dai santi Pontefici Paolo VI e Giovanni Paolo II, in conformità ai decreti del Concilio Vaticano II, sono l’unica espressione della lex orandi del Rito Romano.
W angielskim zaś:
Art. 1. The liturgical books promulgated by Saint Paul VI and Saint John Paul II, in conformity with the decrees of Vatican Council II, are the unique expression of the lex orandi of the Roman Rite.
Włoskie l’unica to nie to samo, co angielske unique. Unica oznacza wyłączność, podczas gdy unique także wyjątkowość. Zobaczymy, jakie będzie oficjalne polskie tłumaczenie. Niezależnie od tej wątpliwości, swoje intencje Franciszek wyjawił bardzo jasno w towarzyszącym dokumentowi liście, gdzie wprost pisze o jedyności posoborowego rytu.
Idąc dalej, zgodnie z Artykułem 2, „leży wyłączne w kompetencji [biskupa] autoryzować użycie Mszału Rzymskiego z 1962 roku w swojej diecezji, zgodnie z wytycznymi Stolicy Apostolskiej”. Co to oznacza w praktyce? Ano tyle, że jeżeli biskup nie będzie chciał – może „nie autoryzować” Mszału z 1962 roku, czyli po prostu całkowicie zakazać celebrowania Mszy Wszechczasów w swojej diecezji.
W wielu diecezjach na świecie już dzisiaj istnieją jednak księża i grupy wiernych związanych z Tradycją. Motu proprio papieża Franciszka zajmuje się także nimi. Zgodnie z paragrafem 1 Artykułu 3, biskup jest zobowiązany „sprawdzić, czy te grupy nie zaprzeczają ważności i prawomocności reformy liturgicznej podyktowanej przez Sobór Watykański II i Magisterium papieży”. To oznacza, że jeżeli biskup uzna, iż istniejąca w jego diecezji grupa Tradycji podważa posoborową reformę liturgiczną – może (a raczej powinien!) taką grupę rozwiązać.
Jeżeli jednak uzna, że takiego zaprzeczania reformie nie ma i pozwoli grupie działać dalej, ma wyznaczyć jedno lub kilka miejsc, w których będzie sprawowana Msza Wszechczasów. Zgodnie z paragrafem 2 Artykułu 3, nie mogą być kościoły parafialne!
Msza Wszechczasów w takich wypadkach sprawowana ma być wyłącznie w dni wyznaczone przez biskupa. Czytania muszą być w językach narodowych.
Mszę w rycie tradycyjnym dla takiej grupy będzie mógł sprawować jedynie kapłan oddelegowany do tego celu przez biskupa, jak stanowi paragraf 4 Artykułu 3.
Biskup ma też bacznie przyglądać się funkcjonowaniu takiej grupy – i podejmować decyzję, czy pozwalać dalej na ich istnienie, czy nie. Co więcej ma też dopilnować, by nie powstawały kolejne grupy. A zatem jeżeli w jakiejś diecezji jest już grupa wiernych przywiązana do Tradycji – inna taka pojawić się nie może (paragrafy 5 i 6 Artykułu 3).
Ojciec Święty odebrał też księżom prawo swobodnego celebrowania Mszy Wszechczasów. Od teraz każdy kapłan, który chce celebrować według Mszału Rzymskiego z 1962 roku, a który został wyświęcony po ogłoszeniu Traditionis custodes, musi poprosić o zgodę swojego biskupa. Biskup nie powinien wydawać jej samodzielnie: ma najpierw skonsultować sprawę z Watykanem (artykuł 4).
Ci kapłani, którzy celebrowali Mszę Wszechczasów już przed wydaniem motu proprio Traditonis custodes, muszą poprosić swojego biskupa o zgodę na kontynuację. Nie ma tu wymogu konsultacji z Watykanem (artykuł 5).
Nie wiadomo, jaka jest sytuacja kapłana, który został wyświęcony przed ogłoszeniem tego Motu proprio, ale nie celebrował dotąd Mszy Wszechczasów. Dokument nie precyzuje, czy w jego przypadku wystarcza zgoda biskupa, czy konieczna jest zgoda Watykanu.
Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, które powstały na gruncie Ecclesia Dei, będą teraz podlegać kompetencjom Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego (artykuł 6). Oprócz tejże Kongregacji tematykę Mszy Wszechczasów ma nadzorować również Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (artykuł 7).
Motu proprio zostało jak dotąd opublikowane w językach włoskim i angielskim; obie wersje są oficjalne i dostępne na stronach Watykanu – tutaj.
Co zmiany mogą oznaczać w praktyce, każdy z Czytelników dostrzega doskonale. Cel Ojca Świętego jest niezwykle precyzyjny: to możliwie maksymalne wyrugowanie Mszy Wszechczasów z Kościoła katolickiego, ograniczenie jej do wąskich i ściśle kontrolowanych przez lokalnego biskupa oraz samą Stolicę Apostolską grup. Przy braku dobrej woli jednego lub drugiego podmiotu ksiądz – i to nawet taki, który dotąd z wielkimi pożytkami dla Kościoła sprawował Mszę Wszechczasów – nie będzie mógł celebrować według Mszału z 1962 roku.
W liście towarzyszącym publikacji motu proprio papież Franciszek napisał, że tak jak św. Pius V ustanowił jeden ryt dla Kościoła łacińskiego, tak chce uczynić i on. Dlatego odwołał wszystkie poprzednie dekrety czy postanowienia. Wezwał biskupów do tego, by dążyli do przywracania wszystkich katolików ku uczestnictwu we Mszy świętej w rycie posoborowym.
Kard. Robert Sarah w niedawnym wystąpieniu nazwał papieża Benedykta XVI papieżem liturgicznego pokoju. Można powiedzieć, że dokumentem z 16 lipca wywołana została z kolei nowa liturgiczna wojna. Wojna wokół tego, co w Kościele najświętsze. Wokół Eucharystii.
Tak jak po Soborze Watykańskim II, tradycyjna Msza święta znowu schodzi do podziemia.
Paweł Chmielewski
