Mariupol nad Morzem Azowskim, którego bohaterska obrona zainspirowała cały świat, został założony w 1778 roku i nazwany na cześć Marii Fiodorowny Romanowej, rosyjskiej cesarzowej, żony cara Pawła I. Jednak ostatnio coraz częściej pojawiają się skojarzenia tej nazwy z inną Kobietą o imieniu Maria, nieporównywalnie bardziej zasłużonej dla ludzkości. Odkąd miasto zostało oblężone przez Rosjan w marcu 2022 roku, wielu Ukraińców mówi o nim wprost jako o Mieście Maryi.
Określenie to było znane już przed wojną. Np. w październiku 2020 roku na oficjalnym profilu miasta na portalu społecznościowym Facebook pojawił się post ze zdjęciami jesiennych drzew przy ulicach Mariupola oraz opisem: „Miastem Maryi już prawie zawładnęła jesień. Łapcie moment!”. Masowe rozpowszechnienie tego terminu nastąpiło wszakże dopiero po wybuchu pełnoskalowej wojny z Rosją i zaciśnięciu pierścienia okrążenia wokół Mariupola przez putinowskie wojska.
Rys historyczno-religijny
Wesprzyj nas już teraz!
Pomimo siedmiu dekad spędzonych w okowach sowieckiego, państwowego ateizmu religia nadal pełni ważną rolę w życiu społecznym Ukraińców. Hucznie obchodzone są największe święta chrześcijańskie według kalendarza juliańskiego, a wszyscy prezydenci Ukrainy z wyjątkiem obecnego publicznie deklarowali i praktykowali prawosławną wiarę.
W prawosławiu, które jest wyznaniem dominującym na większości obszaru Ukrainy, od wieków obecny jest kult maryjny, przejawiający się chociażby w bogatej ikonografii Bogurodzicy, choć nie odgrywa on tam tak ważnej roli jak w katolicyzmie. Kościoły prawosławne uznają Boże Macierzyństwo i nienaruszone Dziewictwo Maryi, nie przyjęły natomiast Dogmatu o Niepokalanym Poczęciu, chociaż uznają, że Matka Boża była wolna od wszelkiego grzechu osobistego. Zamiast Wniebowzięcia, we wschodniej tradycji chrześcijańskiej obchodzi się święto Zaśnięcia Bogurodzicy (co praktykują również ukraińscy unici, a zatem nie jest to w żaden sposób sprzeczne z nauką Kościoła katolickiego, który nie określa, w jaki sposób Maryja została wzięta Ciałem i Duszą do Nieba).
Swoją drogą ukraińscy katolicy, którzy stanowią mniejszość (5-6% ukraińskiego społeczeństwa) bardzo mocno podkreślają swoje przywiązanie do obecnych w ich kraju wizerunków maryjnych, takich jak obraz Matki Bożej Berdyczowskiej i Matki Bożej Łaskawej we Lwowie (w obrządku łacińskim), czy Matki Bożej Zarwanickiej (w obrządku bizantyjskim).
Do spopularyzowania terminu „Mariupol – Miasto Maryi” wyraźnie przyczyniło się także poświęcenie Rosji i Ukrainy Niepokalanemu Sercu Matki Bożej dokonane przez papieża Franciszka w łączności z biskupami świata 25 marca, w święto Zwiastowania Pańskiego, już podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej i oblężenia Mariupola. W ukraińskim internecie można się spotkać także z informacjami, że nazwa miasta pochodzi od św. Marii Magdaleny, albo że od samego początku istnienia twierdzy nad Morzem Azowskim Kozacy zaporoscy nazywali ją na przekór carskim władzom Miastem Maryi. Ciężko jest te doniesienia zweryfikować, a drugie raczej dość łatwo obalić – Maryja jest imieniem Matki Bożej wywodzącym się z tradycji zachodniej, łacińskiej; prawosławni Kozacy w XVIII wieku używali raczej wschodniego tytułu Bogurodzica. Jedno jest jednak pewne – obecnie nazwa oblężonego, męczeńskiego miasta w Donbasie kojarzy się Ukraińcom wyłącznie z Maryją, właśnie tak tytułowaną.
Kult maryjny w popkulturze
11 kwietnia na wzmiankowanym wcześniej oficjalnym profilu miasta pojawiła się nowa grafika skomponowana z przedwojennych zdjęć, anglojęzycznego napisu #saveMariupol oraz wizerunkiem kobiety i ukraińskojęzycznym podpisem „Misto Mariji”. Termin ten był wielokrotnie używany również w przemówieniach wysokich przedstawicieli wojska i władz ukraińskich, w tym głównodowodzącego Sił Zbrojnych Ukrainy gen. Wałerija Załużnego, czy premiera Denysa Szmyhala.
21 kwietnia określenie Miasto Maryi na trwałe stało się też elementem kultury masowej. Tego dnia w serwisie internetowym YouTube został opublikowany najnowszy singiel ukraińskiego zespołu rockowego Okean Elzy pod takim w właśnie tytułem. Wokalista Światosław Wakarczuk w utworze do własnego tekstu wysławia bohaterstwo obrońców Mariupola i piękno portowego miasta. Podkreślony został również wątek religijny. W refrenie ukraiński artysta śpiewa (tłumaczenie autora artykułu): „Nie, działa okrętowe/ Nie złamią mojego snu./ Moje serce nigdy nie zdradzi wiary./ Będzie bronić się cały wiek/ Sprawiedliwe miasto Maryi/ Dopóki nad dumnym Azowem/ Wschodzi słońce!”.
Utwór jest promowany prostą, konturową grafiką, na której Matka Boża naszkicowana w bardzo zachodnim stylu, odziana w rzymskie szaty, z aureolą za głową, spogląda z Nieba na ukraińskiego żołnierza kroczącego przez zrujnowane miasto w stronę słońca wschodzącego nad linią morza. Dodajmy, że wokalista i lider zespołu Okean Elzy jest grekokatolikiem z Zakarpacia, który na koncertach wielokrotnie wspominał o swojej wierze.
Módlmy się za wytrwanie ostatnich obrońców Mariupola i ocalenie uwięzionych w mieście bezbronnych cywilów, o opamiętanie dla oprawców, którzy rozpętali tę wojnę, a także o to, żeby maryjne odwołania Ukraińców w tym wojennym czasie nie były tylko przejściową praktyką „ku pokrzepieniu serc”, ale przyczynkiem do prawdziwego nawrócenia!
Marcin Więckowski
