Sąd Apelacyjny w Warszawie ponownie oddalił zażalenie Stowarzyszenia Marsz Niepodległości na decyzję wojewody mazowieckiego o odmowie wyrażenia zgody na nadanie Marszowi Niepodległości statusu zgromadzenia cyklicznego. Decyzja w ocenie Instytutu Ordo Iuris, biorąc pod uwagę istniejące przepisy i charakter wydarzenia, „budzi niezrozumienie i oburzenie”.
Wcześniejsze starania Stowarzyszenia Marsz Niepodległości o status zgromadzenia cyklicznego
W grudniu 2023 r. Stowarzyszenie Marsz Niepodległości złożyło wniosek o wyrażenie zgody na cykliczne organizowanie zgromadzeń 11 listopada w latach 2024-2026. Chodziło tak naprawdę o przedłużenie tego statusu na kolejny przewidziany ustawowo okres organizowania cyklicznych zgromadzeń. Marsz Niepodległości miał taki status w latach 2021-2023. W odpowiedzi na złożony wniosek, wojewoda mazowiecki wydał decyzję odmowną z uwagi na to, że, jego zdaniem, Stowarzyszenie nie odpowiadało za organizację Marszu Niepodległości w 2021 r. Na przełomie stycznia i lutego tego roku, Stowarzyszenie, reprezentowane przez prawników z Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris, przeszło przez ponad tygodniową batalię prawną przed warszawskimi sądami, podczas której Sąd Okręgowy dwukrotnie uchylał decyzję wojewody, zaś Sąd Apelacyjny dwukrotnie uchylał postanowienia Sądu Okręgowego, utrzymując ostatecznie decyzję wojewody w mocy. Szerzej o tej sprawie Instytut informował tutaj: Trwa walka o Marsz Niepodległości. Sąd Apelacyjny uderza w wolność zgromadzeń.
Wesprzyj nas już teraz!
Miesięczne świętowanie ważnych wydarzeń dla odzyskania i utrzymania przez Polskę niepodległości
Od lutego, każdego 11 dnia miesiąca, na tradycyjnej trasie Marszu Niepodległości, Stowarzyszenie Marsz Niepodległości organizowało wydarzenia upamiętniające odzyskanie przez Polskę niepodległości. Ich celem każdorazowo było wyrażenie dumy narodowej i przywiązania do polskiego dziedzictwa narodowego.
Ponadto Stowarzyszenie, za każdym razem w zawiadomieniu o zgromadzeniu, wskazywało, że manifestacja rozpocznie się o godz. 14:00, zaś czas jego trwania określono na 5 godzin. Ponadto, każdorazowo podkreślano, że zgromadzenie rozpocznie się na Rondzie Dmowskiego, w pobliżu pl. Defilad (prostokąt wyznaczony liniami ulicy al. Jerozolimskie od Ronda Dmowskiego do wysokości ul. Pankiewicza; przedłużenie linii ul. Pankiewicza w stronę Pałacu Kultury i Nauki do tego budynku, z drugiej strony linia wyznaczona ulicą Marszałkowską do ul. Złotej oraz przedłużenie linii wg ul. Złotej do budynku Pałacu Kultury i Nauki), a następnie przejdzie trasą al. Jerozolimskie, most Poniatowskiego, ul. Wał Miedzeszyński (zejście pętlą z mostu), ul. Wybrzeże Szczecińskie, ul. Siwca, zaś jako miejsce zakończenia wskazywano Błonia Stadionu Narodowego.
Taka forma celebracji sprawiła, że przy okazji Stowarzyszenie spełniło warunki do ubiegania się o status cykliczności. Dlatego mając w planach kontynuowanie takich comiesięcznych przemarszów aż do 11 listopada, 25 czerwca 2024 r. Stowarzyszenie ponownie złożyło wniosek do wojewody o przyznanie statusu zgromadzenia cyklicznego.
Art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach mówi, że:
„Jeżeli zgromadzenia są organizowane przez tego samego organizatora w tym samym miejscu lub na tej samej trasie co najmniej 4 razy w roku według opracowanego terminarza lub co najmniej raz w roku w dniach świąt państwowych i narodowych, a tego rodzaju wydarzenia odbywały się w ciągu ostatnich 3 lat, chociażby nie w formie zgromadzeń i miały na celu w szczególności uczczenie doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń, organizator może zwrócić się z wnioskiem do wojewody o wyrażenie zgody na cykliczne organizowanie tych zgromadzeń”.
2 lipca 2024 r. wojewoda mazowiecki wydał decyzję odmowną. Zdaniem wojewody, „wnioskodawca nie dochował wymogów dotyczących terminarza i 3-letniej historii zgromadzenia, a wskazany przez wnioskodawcę cel zgromadzenia nie dotyczy uczczenia doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń”. Wojewoda nie poinformował jednak (co powinien był uczynić zgodnie z art. 10 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego) o zakończeniu postępowania wyjaśniającego i nie umożliwił Stowarzyszeniu wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Stowarzyszenie, a także reprezentujący je prawnicy z Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris, nie poznali zatem zebranych w sprawie dowodów i nie uzyskali do akt postępowania. Jedynie z uzasadnienia wynikało, że organ przed wydaniem decyzji z urzędu dopuścił i przeprowadził szereg dowodów, na podstawie których ustalił stan faktyczny i oparł swoją decyzję.
Następnego dnia, 3 lipca 2024 r., w terminie 24 godzin od wydania decyzji, pełnomocnicy Stowarzyszenia złożyli w jego imieniu odwołanie od decyzji wojewody mazowieckiego do Sądu Okręgowego w Warszawie. Kolejnego dnia, 4 lipca 2024 r., podczas rozprawy sąd przesłuchał szereg zgłoszonych przez Stowarzyszenie świadków. Ostatecznie sąd przychylił się do części zarzutów Stowarzyszenia i tym samym nie podzielił oceny wojewody mazowieckiego co do braku wykazania 3-letniej historii zgromadzeń, jak również zdania co do niedochowania przez Stowarzyszenie wymogów dotyczących terminarza. Zgodził się jednak co do tego, że wskazany przez wnioskodawcę cel zgromadzenia nie dotyczy uczczenia doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń. Z tego powodu oddalił odwołanie Stowarzyszenia i tym samym podtrzymał decyzję wojewody mazowieckiego w mocy.
5 lipca 2024 r. Stowarzyszenie zaskarżyło postanowienie Sądu Okręgowego zarzucając przede wszystkim błędną wykładnię art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach.
Jak wskazywali prawnicy z Centrum Interwencji Procesowej Instytutu Ordo Iuris, zgodnie z art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach, „jeżeli zgromadzenia […] miały na celu w szczególności uczczenie doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń, organizator może zwrócić się z wnioskiem do wojewody o wyrażenie zgody na cykliczne organizowanie tych zgromadzeń.
„Pojęcie w szczególności oznacza, że odbywające się wcześniej zgromadzenia mogły mieć również inne cele, nie wskazane przez ustawodawcę” (A. Rzetecka-Gil [w:] Prawo o zgromadzeniach. Komentarz, LEX/el. 2019, art. 26(a).). Ordo Iuris podkreśla, że za nieostre należy tutaj uznać przesłanki „uczczenia” oraz „doniosłości i istotności” dla historii Polski określonych wydarzeń. Jednak te przesłanki – chociaż nieostre – nie będą mogły być dowolnie interpretowane i stosowane przez wojewodę, gdyż nie może on wtedy naruszać zasady legalizmu sformułowanej w art. 7 Konstytucji RP, zgodnie z którą organy władzy publicznej powinny działać na podstawie prawa i w jego granicach (M. Florczak-Wątor, Zgromadzenia cykliczne. Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 marca 2017 r., Kp 1/17).
Stowarzyszenie wskazywało także, że użyte w art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach sformułowanie „w szczególności” w odniesieniu do celu zgromadzenia, wskazuje na to, że wolą ustawodawcy było ustanowienie w tym zakresie katalogu otwartego, a cel w postaci „uczczenia doniosłych i istotnych dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzeń” stanowi jedynie jedną z wielu, nieograniczonych propozycji celu zgromadzenia.
Przepis art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach nie wymaga, aby cel zgromadzenia był konkretnie określony i wskazywał konkretne ważne dla historii wydarzenie. Można bowiem sobie wyobrazić – zwłaszcza w przypadku zgromadzenia cyklicznego – że organizator zgromadzenia przeprowadza je w celu uczczenia każdorazowo innych wydarzeń czy postaci, które to łącznie stanowią upamiętnienie powiązanych ze sobą tematycznie wydarzeń.
– Wśród celów statutowych Stowarzyszenia Marsz Niepodległości znajduje się m.in. „podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej”. Cel ten był realizowany w czasie zgromadzeń organizowanych przez Stowarzyszenie 11. dnia każdego miesiąca (począwszy od lutego) 2024 roku. Kulminacją comiesięcznych obchodów miał być przemarsz 11 listopada 2024 roku – w dniu Narodowego Święta Niepodległości.
Opinie historyków są zgodne, że odzyskanie przez Polskę niepodległości po okresie zaborów nie było jednorazowym faktem, a wynikiem długotrwałego procesu, na który złożył się wieloletni ciąg zdarzeń międzynarodowych, jak i wysiłek polskich patriotów. Upamiętnianie tylko jednego elementu tego procesu jest nie tylko niewystarczające, ale również stanowi ryzyko usunięcia z pamięci zbiorowej narodu ważnych dla jego historii i niepodległości wydarzeń. Celem Stowarzyszenie Marsz Niepodległości jest zapobieganie i przeciwdziałanie temu, stąd organizacja cyklu „miesięcznic niepodległości” w 2024 roku, które stanowią przygotowanie do obchodów 106. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości – podkreślał Aleksander Kowaliński, rzecznik prasowy Stowarzyszenia Marsz Niepodległości.
Również Sąd Najwyższy, w opinii do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o zgromadzeniach z dnia 30 listopada 2016 r., wskazywał, że jedną z przesłanek wymaganych dla zgromadzenia cyklicznego jest, aby zgromadzenie miało odnosić się do istotnych wydarzeń narodowych o jakimkolwiek charakterze. Co więcej, Sąd Najwyższy wymienił przesłanki w sposób alternatywy:
Jak wynika z projektowanego art. 26a ust. 1 pr. zgrom., które obejmuje definicję legalną projektowanej instytucji prawnej, będzie chodziło o zgromadzenia spełniające następujące przesłanki:
- tożsamość organizatora i miejsca;
- powtarzalność harmonogramu i porządku zgromadzenia co najmniej cztery razy w roku;
- alternatywnie wobec pkt 1 i 2 wyżej:
- odbywanie zgromadzenia raz do roku, w dniach świątecznych (świąt „państwowych i narodowych“), w jakiejkolwiek formie (a więc niekoniecznie jako zgromadzenie);
- co najmniej trzyletnia historia takiego powtarzalnego zgromadzenia;
- uczczenie istotnych wydarzeń narodowych (o jakimkolwiek charakterze…
W ocenie Sądu Najwyższego zatem, przesłanka dotycząca uczczenia istotnych wydarzeń narodowych dotyczy wyłącznie zgromadzeń odbywanych raz do roku w dniach świątecznych, które posiadają co najmniej trzyletnią historię takiego powtarzalnego zgromadzenia.
Mimo to, 6 lipca 2024 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił zażalenie Stowarzyszenia i tym samym utrzymał decyzję wojewody mazowieckiego w mocy.
Dokonana przez Sąd Okręgowy w Warszawie, a następnie przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wykładnia art. 26a ust. 1 Prawa o zgromadzeniach, sprowadzająca się do tego, że zarówno zgromadzenia cykliczne odbywające się co najmniej cztery razy w roku, jak i zgromadzenia cykliczne odbywające się raz na rok przez okres 3 ostatnich lat, muszą mieć na celu uczczenie istotnych wydarzeń narodowych, prowadzi de facto do uniemożliwienia organizowania przez obywateli zgromadzeń cyklicznych, powtarzalnych co najmniej 4 razy w roku. Niemożliwym bowiem jest wskazanie doniosłego i istotnego dla historii Rzeczypospolitej Polskiej wydarzenia, którego świętowanie byłoby możliwe częściej, niż raz do roku.
24-godzinny tryb postępowania sądowego
Przepisy Prawa o zgromadzeniach określają specyficzny 24-godzinny tryb postępowania. Dla jego lepszego zrozumienia warto przedstawić jeszcze raz – w skondensowanej formie – całą historię postępowania:
- 2 lipca 2024 r. (wtorek) wojewoda mazowiecki wydał decyzję.
- 3 lipca 2024 r. (środa) Stowarzyszenie złożyło odwołanie do Sądu Okręgowego.
- 4 lipca 2024 r. (czwartek) Sąd Okręgowy oddalił odwołanie Stowarzyszenia.
- 5 lipca 2024 r. (piątek) Stowarzyszenie złożyło zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego.
- 6 lipca 2024 r. (sobota) Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie Stowarzyszenia.
Wyżej opisana chronologia i szybkość postępowania wynika z przepisów ustawy Prawo o zgromadzeniach, zgodnie z którymi Stowarzyszenie miało 24 godziny na złożenie odwołania od decyzji wojewody mazowieckiego, następnie Sąd Okręgowy miał 24 godziny na rozpoznanie odwołania, potem Stowarzyszenie miało ponownie 24 godziny na złożenie zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego, a na końcu Sąd Apelacyjny miał 24 godziny na rozpoznanie zażalenia.
Utrudnia to w znaczący sposób wyczerpujące przedstawienie swoich racji, ale przede wszystkim godzi to w jawny sposób w równość stron.
Prawomocność postanowienia Sądu Apelacyjnego
W ocenie Ordo Iuris i Stowarzyszenia Marsz Niepodległości, postanowienie Sądu Apelacyjnego ponownie budzi niezrozumienie i oburzenie. Zwłaszcza biorąc pod uwagę upór i konsekwencję Sądu Apelacyjnego oraz jego gotowość do wkraczania w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.
Mimo to, postanowienie to pozostaje prawomocnym do czasu ewentualnego jego podważenia przed Sądem Najwyższym. Wojewoda mazowiecki może również zmienić swoją decyzję w każdym czasie jako organ administracji publicznej.
Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris
Stowarzyszenie Marsz Niepodległości
