Z ogromnym opóźnieniem powstają prace historyczne dotyczące wydarzeń niezwykle ważnych dla dziejów Polski: okupacji niemieckiej i sowieckiej w latach II wojny światowej oraz powojennej okupacji komunistycznej. Dopiero od niedawna bowiem da się rzetelnie podejść do kwestii istnienia i funkcjonowania konspiracyjnych organizacji niepodległościowych. A rzecz dotyczy przecież niebywałego fenomenu – wyjątkowego na skalę całej Europy Polskiego Państwa Podziemnego z jego niezwykle bogato rozbudowanymi agendami i strukturami.
Autentyczne badanie wojennej i powojennej historii Polski zaczęło się dopiero po roku 1989, a i wtedy nie było to zadanie łatwe wskutek utrudnionego czy wręcz zamkniętego dostępu do wielu archiwów. Skupiono się więc na badaniu zasobów już dostępnych oraz penetracji licznych, acz rozproszonych i w ogóle nieznanych zbiorów prywatnych: relacji, wspomnień i pamiętników oraz ikonografii z epoki. Sytuację zmieniło dopiero otwarcie ogromnych zasobów Instytutu Pamięci Narodowej. Pasjonaci zagadnienia, którzy do tej pory cierpliwie i konsekwentnie zbierali okruchy, mogli wreszcie zaczerpnąć pełną garścią.
Wesprzyj nas już teraz!
Jednym z nich jest niewątpliwie Mariusz Bechta, autor monumentalnej pracy …między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939-1952, mający już na swym koncie kilka znaczących opracowań dotyczących tego regionu. Monografia narodowego Podlasia okresu wojny i pierwszych lat powojennych stanowi uwieńczenie jego głębokich, wieloletnich badań i świetnego rozpoznania tematu.
Praca obejmuje wszystkie nurty ruchu narodowego szeroko rozbudowane organizacyjnie i bogate ideowo. O sile ich może świadczyć fakt, że konspiracja ta przetrwała – choć w szczątkowej formie – aż do początku lat pięćdziesiątych. Podlaski Okręg Narodowego Zjednoczenia Wojskowego został rozbity na szczeblu komendy okręgu dopiero w grudniu 1950 roku jako jeden z ostatnich w kraju.
Autor bardzo przystępnie rysuje kolejne fazy rozwoju narodowej konspiracji na tle ogólnych wydarzeń i przemian zachodzących w okupowanej Polsce. Nie unika spraw trudnych i kontrowersyjnych, przeciwnie: stara się je w miarę możliwości jak najrzetelniej wyjaśnić, wydobywając ze zbiorowej niepamięci wszystko, co – jego zdaniem – jest godne uwagi.
Niezwykle cenną zaletą pracy są rozbudowane aneksy zawierające podstawowe dokumenty organizacji konspiracyjnych (głównie NSZ i NZW), noty biograficzne najważniejszych uczestników wydarzeń (w tym bardzo wielu zidentyfikowanych przez autora i ujawnionych po raz pierwszy) oraz obszerna ikonografia – fotografie działaczy politycznych, oficerów i żołnierzy.
Praca Mariusza Bechty to niewątpliwie dzieło nie tylko do jednorazowego przeczytania. Miejmy nadzieję, że posłuży jako przykład do równie rzetelnego zbadania i opisania narodowej konspiracji w innych regionach kraju, albowiem po dziś dzień widnieją tu jeszcze spore „białe plamy”.
Leszek Żebrowski
Mariusz Bechta …między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939–1952, Instytut Pamięci Narodowej i Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2008.
