Unijny Sąd, niższa instancja Trybunału Sprawiedliwości UE, na dzień przed głosowaniem w sprawie wyboru na szefa Komisji Europejskiej na drugą kadencję Ursuli von der Leyen, wydał orzeczenie w sprawie zatajenia przed opinią publiczną przez KE istotnych informacji odnośnie warunków zakupu szczepionek na COVID-19.
Sędziowie uznali nieważność decyzji KE w zakresie, w którym zawierała nieprawidłowości, ganiąc KE za ograniczenie dostępu do pełnej treści umów, za brak wyważenia interesów związanych z brakiem konfliktu interesów i ryzyka naruszenia prywatności odpowiednich osób.
Wyrok, który zapadł w V Izbie odnosi się do dostępu do dokumentów – Rozporządzenie (WE) nr 1049/2001 – Umowy zakupu z wyprzedzeniem i umowy zakupu zawarte między Komisją a przedsiębiorstwami farmaceutycznymi w celu zakupu szczepionek przeciwko COVID-19.
Wesprzyj nas już teraz!
Skargę w tym zakresie złożyła grupa eurodeputowanych, w tym Margrete Auken, Tilly Metz, Jutta Paulus i Kimberly van Sparrentak oraz Emilie Mosnier, następczyni prawna swojej matki, Michèle Rivasi, zmarłej posłanki do Parlamentu Europejskiego.
Odnosząc się do wyroku, wielu europosłów wskazywało, że to kolejny powód, by głosować przeciwko von der Leyen. Mówił o tym m.in. Per Clausen, eurodeputowany z grupy Lewicy i duńskiego Sojuszu Czerwono-Zielonych, podkreślając, że „to dość niepokojące, iż Trybunał stwierdził, że Komisja naruszyła swoje obowiązki w takiej sprawie”.
Jak skomentował Alberto Alemanno, profesor prawa UE w École des Hautes Études Commerciales w Paryżu, zmiana w postępowaniu von der Leyen jest „wysoce nieprawdopodobna, ponieważ jej koncepcja władzy jest skrajnie scentralizowana, a nie kolegialna, jak wymagają tego Traktaty UE”. Dodał, że wziąwszy to pod uwagę, europosłowie nie powinni się obawiać odrzucenia jej kandydatury.
Eksperci prawni uznali, że orzeczenie Sądu UE to ważny krok w kierunku uczynienia działań KE bardziej transparentnymi po tym, jak Komisja von der Leyen zajęła się szczepionkami w sposób „niepokojący”.
Komisja chciała usunąć nazwiska urzędników, którzy negocjowali umowy. Zatajono także kwoty odszkodowań.
Robert Dougans, partner i szef ds. rozstrzygania sporów w londyńskiej kancelarii Preiskel & Co. wskazał, że „biorąc pod uwagę poważny konflikt interesów dotyczący działań «ekspertów» podczas pandemii Covid-19, decyzje Sądu stanowią „dobry krok w kierunku przejrzystości”.
W przyszłości KE ma podejmować więcej decyzji w zakresie wspólnych zamówień w obszarach takich jak zdrowie i potencjalnie obrona. Dlatego, jak wskazują politycy, przyszła Komisja Europejska musi koniecznie dostosować swoje podejście do wniosków o dostęp do dokumentów tak, aby było ono zgodne z orzeczeniem Sądu UE.
Wyrok nie jest prawomocny i KE ma dwa miesiące na podjęcie decyzji, czy odwołać się od orzeczenia.
Europosłanki, które złożyły skargę, domagały się stwierdzenia nieważności decyzji Komisji Europejskiej C(2022) 1038 final z dnia 15 lutego 2022 r., wydanej na podstawie art. 4 rozporządzenia (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji (Dz.U. 2001, L 145, s. 43), przyznającej im częściowy dostęp do umów zakupu z wyprzedzeniem i umów zakupu zawartych między Komisją a odnośnymi przedsiębiorstwami farmaceutycznymi w celu zakupu szczepionek przeciwko COVID-19.
Pierwsze działania w tym zakresie podjęto w dniu 14 kwietnia 2020 r., gdy Rada Unii Europejskiej przyjęła rozporządzenie (UE) 2020/521 w sprawie uruchomienia wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych na mocy rozporządzenia (UE) 2016/369 oraz zmiany jego przepisów w związku z rozprzestrzenianiem się COVID-19.
W dniu 17 czerwca 2020 r. Komisja opublikowała komunikat zatytułowany „Strategia UE dotycząca szczepionek przeciwko COVID-19”, która miała przyspieszyć opracowywanie, produkcję i wprowadzanie na rynek szczepionek przeciwko COVID-19. Owa strategia przewidywała: zabezpieczenie wystarczającej produkcji szczepionek w Unii poprzez umowy zakupu z wyprzedzeniem zawieranych z producentami szczepionek za pośrednictwem instrumentu wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych oraz elastyczność regulacyjną, by przyspieszyć proces produkcji i dopuszczenia szczepionek na rynek. Wiązało się to z przeniesieniem znacznej części ryzyka z koncernów farmaceutycznych na organy publiczne w zamian za zapewnienie państwom członkowskim sprawiedliwego i przystępnego cenowo dostępu do szczepionek.
20 stycznia 2021 r. kilka europosłanek związanych z ugrupowaniami Zielonych złożyło pismo skierowane do szefostwa KE, domagając się udzieleniu dostępu do „różnych umów – umów zakupu z wyprzedzeniem – zawartych między Komisją a spółkami farmaceutycznymi w celu zakupu szczepionek przeciwko COVID-19”. Deputowane wskazały, że według ich wiedzy, umowy zostały już podpisane ze spółkami AstraZeneca, Sanofi-GSK, Johnson and Johnson, BioNTech-Pfizer, CureVac i Moderna. Przewidywano także umowę z Novavax.
KE poinformowała, że w sumie podała do publicznej wiadomości na stronach internetowych okrojoną wersję trzech umów zakupu z wyprzedzeniem, zawartych ze spółkami AstraZeneca, Sanofi-GSK i CureVac, i kontynuuje ocenianie pozostałych dokumentów oraz konsultacje z zainteresowanymi osobami trzecimi w celu wydania decyzji dotyczących ich ujawnienia.
W czerwcu 2021 r. KE udzieliła jedynie częściowego dostępu do dziewięciu dokumentów, tłumacząc, że niektóre fragmenty zostały utajnione na podstawie wyjątków dotyczących ochrony prywatności i integralności jednostki, ochrony interesów handlowych i ochrony procesu podejmowania decyzji przez instytucje.
Mimo kolejnych interwencji europosłów, KE nie zgodziła się na ujawnienie w całości umów. Sekretariat Generalny Komisji zbywał europosłów, którzy ostatecznie zdecydowali się na założenie skargi do Sądu UE na działania KE, zarzucając jej m.in. błędne zastosowanie wyjątku dotyczącego ochrony interesów handlowych do informacji nieobjętych tym wyjątkiem, brak uzasadnienia stosowania wyjątku dotyczącego ochrony interesów handlowych, niespójne stosowanie rozporządzenia nr 1049/2001, naruszenie zasady dobrej administracji, naruszenie art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 1049/2001 ze względu na to, że Komisja nie uwzględniła nadrzędnego interesu publicznego uzasadniającego ujawnienie informacji objętych wnioskiem, naruszenie art. 42 i art. 52 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i art. 10 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, naruszenie art. 7 i 8 rozporządzenia nr 1049/2001, ponieważ w zaskarżonej decyzji Komisja utajniła niektóre informacje, które wcześniej ujawniła, a także brak uzasadnienia w tym względzie.
Sąd wskazał m.in., że Komisja naruszyła art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 1049/2001 poprzez nieprzedstawienie wystarczających wyjaśnień pozwalających dowiedzieć się, w jaki sposób dostęp do przedmiotowych definicji mógłby stanowić realne i faktyczne naruszenie interesów handlowych, odpowiednio, spółki AstraZeneca i spółki Pfizer-BioNTech.
Uznał także częściową zasadność zarzutów dotyczących nieuzasadnionego utajnienia informacji w celu ochrony koncernów przed odpowiedzialnością z tytułu produkcji wadliwych szczepionek.
Ponadto Sąd przychylił się do argumentów skarżących, uznając, że KE naruszyła art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 1049/2001, odmawiając dostępu do postanowień dotyczących darowizn i odsprzedaży szczepionek.
Sędziowie stwierdzili nieważność decyzji Komisji Europejskiej C(2022) 1038 final z dnia 15 lutego 2022 r. w zakresie, w jakim Komisja odmówiła szerszego dostępu, po pierwsze, do definicji wyrażeń „umyślne uchybienie” („wilful misconduct”) w umowie zakupu z wyprzedzeniem zawartej pomiędzy nią a spółką AstraZeneca oraz „wszelkie możliwe racjonalne starania” („best reasonable efforts”) w umowie zakupu z wyprzedzeniem zawartej pomiędzy Komisją a spółką Pfizer-BioNTech i w umowie zakupu zawartej pomiędzy Komisją a spółką Pfizer-BioNTech, po drugie, do postanowień dotyczących darowizn i odsprzedaży oraz, po trzecie, do postanowień dotyczących odszkodowania w umowach zakupu z wyprzedzeniem i umowach zakupu zawartych pomiędzy nią a odnośnymi spółkami farmaceutycznymi w celu zakupu szczepionek przeciwko COVID-19, na podstawie art. 4 ust. 2 tiret pierwsze rozporządzenia (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji. W pozostałym zakresie skarga została oddalona. Komisję obciążona kosztami postępowania.
Źródło: curia.europa.eu, brusselsignal.eu
AS
