Grzech nigdy nie jest wyłącznie pojedynczym aktem złego uczynku czy fatalnego wyboru, który pozostaje za nami w przeszłości. Grzech, nawet odpuszczony, pozostawia po sobie ranę, która wymaga uzdrowienia. Niekiedy terapia trwa do końca doczesnego życia. Jakie są zatem skutki grzechu?
Grzech jest nade wszystko aktem sprzeciwu wobec Boga, przez co sprawia, że tracimy łaskę i jedność z Bogiem. Tak było zarówno w przypadku grzechu pierworodnego, jak i do dziś jest w przypadku grzechów uczynkowych ciężkich. Wraz z utratą Bożego życia tracimy zbawienie. Oczywiście dzięki Bożemu miłosierdziu możemy powrócić do jedności z Bogiem. Niektóre skutki grzechu jednak pozostają w nas nawet po odpuszczeniu nam samego grzechu. Najbardziej jaskrawo widzimy te skutki na przykładzie grzechu pierworodnego. Jednak to, co Kościół podaje nam jako prawdę o stanie naszej natury po grzechu pierworodnym, w odpowiedniej proporcji odnosi się również do skutków powodowanych przez nasze winy zaciągane indywidualnie.
Wiemy, że skutkiem grzechu pierworodnego jest cały nieporządek w świecie: załamanie pierwotnej harmonii i osłabienie naszej natury. To, że dotykają nas choroby, że cierpimy, że umieramy – to wszystko stanowi skutek grzechu pierworodnego.
Wesprzyj nas już teraz!
Jego następstwem jest również osłabienie naszej woli i rozumu. Na skutek grzechu Bóg nie jest dla nas kimś oczywistym. Nasz rozum nie rozpoznaje Go spontanicznie. W stanie pierwotnej niewinności istnienie i obecność Boga były dla Adama czymś oczywistym. Grzech jednak tak osłabił ludzki rozum, że istnienie Boga nie jest czymś bezpośrednio mu się narzucającym.
Ale natura nie została zniszczona, tylko osłabiona. Z tego względu nadal dla każdego człowieka poznanie istnienia Boga i Jego przymiotów jest możliwe nawet samym światłem naturalnego rozumu – o czym wyraźnie naucza Sobór Watykański I. Zauważyć jednak możemy pewną zależność: im bardziej człowiek grzeszy, czyli im bardziej sprzeciwia się Bogu, tym bardziej jego umysł pogrąża się w ciemności i nie jest w stanie rozpoznawać Jego światła.
Podobnie dzieje się z wolą. Ta również została osłabiona, lecz nie zniszczona. Czynienie dobra jest możliwe nawet dla człowieka pozbawionego łaski uświęcającej. Ale nie jest ono czymś spontanicznym i oczywistym. Czasami czynienie dobra jest trudne i wymaga od nas poświęcenia. A zdarza się i tak, że nawet kiedy rozpoznajemy dobro i pragniemy go, nasza wola bywa sparaliżowana złem.
Grzech zatem sieje spustoszenie i w nas, i w świecie. Skutki grzechu nie mają jednak mocy bezwzględnej. Jeśli konsekwentnie żyjemy łaską, to nasz rozum staje się coraz jaśniejszy, a Bóg jawi się nam jako ktoś coraz bardziej oczywisty. Podobnie wola, jeśli żyjemy łaską, umacnia się tak, że coraz bardziej potrafimy przeciwstawiać się przemocy grzechu. Nie oznacza to oczywiście, że wraz ze wzrostem świętości, maleją pokusy – czasami jest wręcz odwrotnie. Jednak wraz ze wzrostem świętości wzrasta wolność względem szatana i jego zła – tak, że jesteśmy coraz bardziej zdolni przeciwstawiać się najsilniejszym pokusom.
Dalsze natomiast skutki grzechu, jak cierpienie i śmierć, nie są zależne od stopnia naszej świętości. One ustaną dopiero po przekroczeniu granicy doczesności.
Zapomnienie o Bogu
Istnieje jednakowoż jeszcze jeden skutek grzechu – najgroźniejszy ze wszystkich. Jest nim zapomnienie o Bogu. Człowiek został stworzony w taki sposób, że Bóg jest jego jedynym i właściwym spełnieniem. Pod tym względem jesteśmy zupełnie wyjątkowi w świecie stworzeń (nie licząc aniołów). Każde stworzenie znajduje swoje spełnienie we własnej doskonałości, to znaczy w pełni realizacji własnego bytu, aktualizacji własnej natury. Natura ludzka jest zaś otwarta na Boga – nie potrafi więc odnaleźć spełnienia w sobie samej. Choćby człowiek zyskał wszystkie dobra naturalne – wraz z nieśmiertelnością cielesną – to i tak będzie potrzebował „czegoś więcej”. Póki nie znajdzie Boga, będzie nieustannie za czymś tęsknił i usychał.
Skutek grzechu, jakim jest zapomnienie o Bogu, może zatem pogrążyć człowieka w absolutnej beznadziei i pustce – tożsamej z piekłem. Sam zaś ten skutek jest w pewnym sensie przedziwny. Zazwyczaj bowiem ludzie, odnalazłszy jakiś swój cząstkowy cel lub spełnienie w czymś doczesnym, tracąc to, niepomiernie cierpią. Jeżeli ktoś na przykład błędnie odnajduje spełnienie w zaszczytach czy dobrach doczesnych, to utraciwszy je, tęskni za nimi i smuci się z powodu ich utraty. Kiedy ktoś pokłada nadzieję na spełnienie w relacji międzyosobowej, to tracąc ukochaną osobę przeżywa ogromną pustkę i czuje niewypowiedzianą tęsknotę. Po utracie żony, męża lub dziecka człowiek długo nie potrafi się pozbierać, bo przecież te ukochane osoby były w pewnym stopniu sensem jego istnienia.
Jakże więc tragiczny jest fakt, że człowiek, dla którego Bóg jest absolutnym spełnieniem, tracąc Go, zapomina o Nim – a to zapomnienie jest wprost proporcjonalne do skali grzechu.
Jest to w pewnym sensie skutek naturalny. Bóg jest Miłością. Spełnienie człowieka leży w miłosnym zjednoczeniu z Bogiem – i to mocą nie jedynie ludzkiej miłości, ale mocą miłości Bożej, która uobecnia się w ludzkiej woli i ją rozpala. Grzech zaś jest zaprzeczeniem właśnie tej nadprzyrodzonej miłości. Dlatego dla zbawienia konieczne było Objawienie. Konieczne jest przypomnieć sobie Boga.
Jednakże problem ten sięga głębiej. Bo nie chodzi jedynie o przypomnienie czy poznanie intelektualne – chodzi o zwrot całej naszej osoby. Wydaje się bowiem, że można zapragnąć zbawienia – to znaczy zauważyć, że cały czas nam czegoś brakuje. Można nawet dać wiarę, że Bóg może nam to „coś” zapewnić – i z tego względu stać się człowiekiem religijnym. Jeśli jednak nie uświadomimy sobie w głębi naszej duszy, że tym kimś jest sam Bóg, to zdeformujemy nawet Jego dzieło Zbawienia. Wydaje się, że z takim zjawiskiem mamy dzisiaj powszechnie do czynienia.
Wielu ludzi w Kościele – również duchownych – pokłada nadzieję w Bogu, jednak często Bóg nie jest celem. Celem jest ugaszenie tęsknoty i uleczenie świata z jego bolączek. Bóg oczywiście w tej przestrzeni pragnienia zbawienia pojawia się jako jego gwarant. Nie jest jednak celem.
Wierzymy, bo Bóg da nam szczęście. Wierzymy, że On naprawi nasz świat. W Nim jest nadzieja, że nauczy nas pokoju, wzajemności, a nawet, że uratuje planetę od katastrof ekonomicznych czy ekologicznych. Jednocześnie brakuje nam przeświadczenia, że w pierwszym rzędzie mamy Mu oddawać chwałę – gdyż w naszym przekonaniu jest On przecież narzędziem, a nie celem. Nie czujemy się zobowiązani do czynienia wszystkich ludzi Jego wyznawcami, gdyż celem nie jest zjednoczenie z Nim, lecz powszechne braterstwo. Skupiamy się na człowieku, bo biedę człowieka dostrzegamy. Nie szukamy uzdrowienia w Bogu, lecz jedynie za pomocą Bożą – bo tak naprawdę Boga nie kochamy.
Kościół, którego centrum stanowi człowiek, jest chory na najcięższą chorobę. Kościół, który skupia się na doczesności bardziej niż na wieczności, nie pamięta swojego celu. Kościół, który nie mówi o konieczności nawrócenia się do jedynego i prawdziwego Boga, lecz skupia się na imigrantach, ubóstwie czy ekologii, nie kocha Boga, gdyż jest dotknięty najstraszniejszą ślepotą duchową, jaka może istnieć. Kościół, który chętniej mówi o człowieku niż o Bogu, czyni tak dlatego, że po prostu tkwi w fatalnym zapomnieniu o Nim. Kościół, który człowieka stawia ponad wszystko, niestety tak naprawdę nie kocha Boga.
O. Jan Strumiłowski OCist
Tekst pochodzi z dwumiesięcznika „Polonia Christiana” – nr 96 (styczeń-luty 2024)
