Kolejnym dogmatem, który omówimy w naszej serii, jest prawda wiary o trwałym dziewictwie Matki Bożej. Dzieli się ona na kilka „poziomów” czy też „stopni”. Od dziewictwa przed poczęciem do dziewictwa po narodzeniu Syna Bożego. W tym artykule zajmę się ukazaniem fundamentów i argumentów za prawdziwością tego elementu wyznania wiary Kościoła katolickiego. Artykuł ten jest drugą częścią mojego „Małego katechizmu maryjnego”. Zapraszam do lektury!
„Jakże się to stanie?” – czyli Biblia i Maryja Dziewica
Nowy Testament nie pozostawia żadnych wątpliwości w kwestii dziewictwa Maryi przed poczęciem i narodzinami Jezusa. W Ewangelii, według św. Łukasza, Maryja potwierdziła swoje dziewictwo, gdy zapytała Anioła: „Jakże się to stanie, gdyż męża nie znam?”, zaś na te słowa Gabriel odpowiedział Jej, tłumacząc: „Duch Święty zstąpi na cię, a moc Najwyższego zacieni cię” (Łk 1, 34-35). Mateusz, w swojej Ewangelii, wspomina również o śnie, którego doświadczył Józef, mąż Matki Pana. Anioł ogłosił Józefowi, iż Dziecię „co się w niej poczęło, z Ducha Świętego jest” (Mt 1, 20). Pismo Święte jednak milczy na temat zachowania fizycznych oznak dziewictwa przez Matkę Boża podczas porodu. Nie wspomina ono też o bólach porodowych.
Wesprzyj nas już teraz!
Jeśli chodzi o dziewictwo po narodzeniu, o to czy Maryja miała także inne dzieci, również Nowy Testament nie zawiera bezpośrednich twierdzeń na ten temat. Pismo Święte, jednakże podaje pewne trudne do wyjaśnienia i kontrowersyjne wersety, które tutaj omówię:
a) Niektórzy twierdzą, że określenie „pierworodny” (Łk 2, 7), użyte w stosunku do Jezusa, oznacza to, iż Chrystus nie był jedynym dzieckiem Matki Bożej. W rzeczywistości to określenie nie dotyka w ogóle kwestii tego czy ktoś miał kolejne dzieci, czy nie miał już więcej potomstwa. Widać to na przykładzie jednego z odkrytych greckich epitafiów, w którym zmarła matka stwierdza: „w boleściach rodzenia mojego pierworodnego dziecka, los doprowadził mnie do kresu życia” (Laurentin, „Matka Pana”, Częstochowa 1989, s. 214).
b) Krytycy wiary w trwałe dziewictwo Matki Pana cytują też fragment z Ewangelii Mateusza, gdzie stwierdza się, że Józef „nie poznał” Maryi, „aż porodziła syna swego pierworodnego” (Mt 1, 25). Jednak i ta teoria nie jest właściwa, albowiem zwrot „aż”, użyty w tym fragmencie, o niczym nie przesądza. Partykuła ta ogólnie była wykorzystywana dla podkreślenia wydarzenia lub faktu, który zaistniał lub zaistnieje w jakimś momencie, natomiast nie mówiła o potencjalnej zmianie po zaistnieniu danego zdarzenia. Dla przykładu, Mikal (czy też Michol w dawniejszych przekładach), córce Saula, „nie urodził się syn aż do dnia śmierci jej” (2 Sm 6, 23). Co oczywiste, po swojej śmierci dzieci mieć nie mogła. Podobnie, obecność Chrystusa wraz se swoim Kościołem będzie ściślejsza po Paruzji, a jednak Jezusa, w Ewangelii Mateusza, mówi: „A oto ja jestem z wami po wszystkie dni aż do skończenia świata” (Mt 28, 20).
c) Najpoważniejszym chyba argumentem przeciwników katolickiej doktryny jest fakt, iż Nowy Testament na kilku miejscach mówi o „braciach Jezusa” (por. Mk 3, 31; Mk 6, 3, wraz z imionami; Dz 1, 14). I należy tutaj odpowiedzieć, że język hebrajski nie posiada odrębnego słowa na opisanie „kuzynów”, a język grecki często używał określenia „brat” na oznaczenie dalszej rodziny. W wielu miejscach Stary Testament mówi o „braciach”, którzy w rzeczywistości byli jedynie swoimi kuzynami. I tak, np. Abraham mówi do Lota, swojego bratanka, „braćmi jesteśmy” (Rdz 13, 8), Jakub nazywa się bratem Labana, który był jego wujem (por. Rdz 29, 12), a Laban ogłasza się bratem Jakuba (por. Rdz 29, 15). Określenie „brat” używane jest, w Piśmie Świętym Nowego Testamentu, także na opisanie więzi duchowych, a niekoniecznie biologicznych (por. Mt 23, 7). I z przytoczonych przykładów widać, że określenie „brat” nie musi w rzeczywistości oznaczać braci rodzonych, lecz może być tłumaczone również w inny sposób.
Jak widzimy, argumenty te nie są wyczerpujące i doktryna Kościoła może być wybroniona przed atakami heretyków. Niemniej, dla pełniejszego oglądu sprawy, musimy zapoznać się z nauczaniem Ojców Kościoła i pisarzy kościelnych pierwszych wieków. W ich to bowiem pismach znajdziemy pełną odpowiedź na zagadnienie dogmatu o Maryi Dziewicy.
Ojcowie Kościoła i dziewictwo Maryi
Ten punkt należy podzielić na trzy części. W pierwszej kolejności poruszę zagadnienie najbardziej podstawowego, dla wiary chrześcijańskiej, stopnia dziewictwa Maryi, zwanego po łacinie dziewictwem „ante partum”, czyli przed narodzinami Chrystusa. Uznanie tego artykułu wiary było powszechne w Kościele tam, gdzie zachowała się ortodoksyjna religia. Już Ojcowie apostolscy głosili dziewictwo Matki Bożej przed narodzinami i poczęciem Jezusa Chrystusa. Święty Ignacy, drugi biskup Antiochii po Ewodiuszu, mówił o tym, iż „Pan nasz, który będąc naprawdę według ciała z rodu Dawida, jest Synem Bożym według woli i potęgi Bożej, naprawdę urodził się z Dziewicy” („List do Kościoła w Smyrnie”, 1, 1). Justyn Męczennik zaś, na łamach swojego „Dialogu z Żydem Tryfonem”, pisał o tym, że nikt wcześniej „się nie narodził z Dziewicy poza naszym Chrystusem” („Dialog z Żydem Tryfonem”, 87, 43). Również antypapież Hipolit pozostawił po sobie świadectwo wiary w dziewictwo „ante partum”, gdy stwierdził, iż „Boże Słowo będąc bez ciała przyodziało się w święte ciało ze świętej Dziewicy” („De Antichristo”, 4 – PG 10, 732). W późniejszym czasie wiara w dziewictwo Maryi przed narodzeniem jest przyjmowana wyraźnie przez cały Kościół, cytowanie więc wszystkich świadectw zajęłoby za dużo czasu, dlatego ograniczę się tylko do wcześniej wymienionych.
Dalej, jeśli chodzi o dziewictwo „in partu”, które zakłada, że Matka Pana nie utraciła fizycznych znamion dziewictwa podczas porodu, to sprawiało ono pewne problemy Ojcom Kościoła i pisarzom kościelnym. Aczkolwiek już Klemens Aleksandryjski, zainspirowany tzw. „Protoewangelią Jakuba”, przypisywał Matce Pana dziewictwo „w narodzeniu”. Pisał on o Matce Bożej, iż „Zrodziła i nie zrodziła [Jezusa]” („Stromata”, 7, 16 – PG 9, 530). W późniejszym czasie Orygenes i Tertulian, którzy nie byli jednak w pełni ortodoksyjnymi teologami, nie uznawali dziewictwa Maryi w narodzeniu Chrystusa. Największym przeciwnikiem dziewictwa „in partu” w kolejnych wiekach był Jowinian. Dziewictwo „in partu” było wyraźnie głoszone jednak przez wielu świętych teologów czasów starożytnych, m.in. przez Ambrożego z Mediolanu, jednego z „ojców” zakazu kultów pogańskich w Cesarstwie Rzymskim, który powołując się na Księgę Izajasza (Iz. 7, 14) uznał, że prorok Izajasz „nie tylko więc mówi, że Dziewica pocznie, ale że jako Dziewica urodzi” („Epistola” 42 – PL 16, 1125). Także Zenon z Werony podąża za tym samym nauczaniem, gdy stwierdza, iż „po poczęciu zrodziła jako dziewica, pozostała też po zrodzeniu dziewicą” (PL 11, 415).
Wiara w zachowanie przez Maryję dziewictwa po narodzinach Jezusa, również spotkała się z pewnym oporem. Tertulian uważał, że Matka Boża miała również inne dzieci poza Jezusem Chrystusem, natomiast, z drugiej strony, Orygenes głosił stanowczo dziewictwo Maryi „post partum”, czyli po narodzeniu Jezusa. Tłumaczył on istnienie „braci i sióstr Jezusa” w ten sposób, iż „[n]iektórzy twierdzą, że bracia Jezusa są synami Józefa z pierwszej żony, jaką miał przed Maryją” (PG 13, 875). Nazywa on heretykami tych, którzy negują dziewictwo Matki Pana po porodzie (por. PG 13, 1818). Didymus Aleksandryjski jest stanowczy i pisze o tym, iż Maryja „po zrodzeniu dziecięcia pozostała zawsze i w każdym czasie niepokalaną dziewicą” („De Trinitate” – PG 39, 832). Augustyn z Hippony, autor słynnego dzieła „Wyznania”, widzi w braciach Jezusa albo Jego kuzynów, albo dzieci Józefa z poprzedniego małżeństwa (por. „In Iohannis evangelium tractatus” 10, 2; 28, 3; „Contra Faustum Manicheum” 22, 35; „Expositio epistulae ad Galatas” 8). Św. Jan Chryzostom tłumaczył zaś, że tekst z Mt. 1, 24-25 nie przeczy trwałemu dziewictwu Matki Bożej. Według niego „[Pismo Święte] wypowiada słowo „aż” by stwierdzić to, co było przed narodzeniem, nie mówiąc o tym, co nastąpi po narodzeniu” (PG 57, 58). Tę samą wiarę głoszą także inni Ojcowie jak Ambroży czy Hieronim ze Strydonu, który był głównym oponentem heretyka Helwidiusza. Doktryna Kościoła, dotycząca trwałego dziewictwa Maryi na każdym etapie Jej życia, jest najlepiej streszczona przez cytowanego wcześniej Augustyna, który stwierdził, iż Maryja „[b]yła Dziewicą przy poczęciu, dziewicą podczas rodzenia – dziewica płodna, dziewica brzemienna, zawsze dziewica” (PL 38, 999).
Kościół rozstrzyga i ogłasza dogmat wiary
Nauczanie Kościoła dotyczące dziewictwa Matki Bożej zostało określone na pierwszych soborach powszechnych. Koncylium Konstantynopolitańskie I, zgromadzone w 381 roku, w swoim wyznaniu wiary podaje, że Jezus „przyjął ciało z Ducha Świętego i Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem” (BF, s. 40), czym dogmatycznie ogłosiło wiarę w dziewictwo „ante partum”. Kolejny Sobór zebrany również w Konstantynopolu, na łamach jednego z kanonów, orzekł dogmatycznie, iż Chrystus „przyjął ciało ze świętej i chwalebnej Bogarodzicy i zawsze Dziewicy Maryi” (BF, s. 87). Ukoronowaniem serii orzeczeń magisterium był Synod Laterański I, który uznał za heretyków tych, którzy nie wierzyli w to, że „święta Boża Rodzicielka, zawsze Dziewica i Niepokalana Maryja, tego samego Syna Bożego, który był przed wiekami zrodzony z Boga Ojca, w pełni czasów i bez nasienia poczęła z Ducha Świętego i porodziła Go nieskażenie, pozostając nadal Dziewicą nienaruszoną” (A. Perz, „Magisterium Kościoła o Matce Słowa Wcielonego”, w: red. B. Przybylski, „Gratia plena: Studia teologiczne o Bogurodzicy”, Poznań-Warszawa-Lublin 1965, s. 136). Kanony Koncylium Laterańskiego I zostały umieszczone później w liście papieża Agatona do VI Soboru Powszechnego w Konstantynopolu i przyjęte przez biskupów całej Eklezji. W ten sposób ukształtowała się nauka katolicka, którą później powtarzać będą wszystkie „symbole” wiary.
Wszystkie cytaty biblijne za: „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie polskim
W. O. Jakuba Wujka S. J., Wydanie trzecie poprawione, Kraków 1962”
Wykaz skrótów:
BF – Breviarium Fidei, Ignacy Bokwa (red.), Poznań 2007
PL – Patrologia Latina
PG – Patrologia Graeca
Dominik Bartsch
