Atanazy Wielki przyszedł na świat w stolicy Egiptu, w czasie względnego pokoju pomiędzy rozszerzającym swe wpływy chrześcijaństwem a oporną wobec Bożego objawienia władzą imperium rzymskiego. Będąc małym chłopcem i później jako młody mężczyzna był świadkiem dziejowego przełomu w tych stosunkach. Na początku IV wieku miało miejsce jedno z największych prześladowań chrześcijan, kiedy to cesarz Dioklecjan zamierzał wytępić wszystkich chrześcijan, natomiast już w kilkanaście lat później, za panowania Konstantyna Wielkiego i Licyniusza, religia katolicka otrzymała wolność i została zrównana z innymi kultami. Nie oznaczało to oczywiście uczynienia z niej wyznania państwowego, ale zaczęła ona dynamicznie przenikać do życia publicznego, by wkrótce pozyskać całe rzymskie imperium dla wiary Jezusa Chrystusa. Na monetach zaczęły pojawiać się symbole chrześcijańskie, ukazywały się także pierwsze zakazy praktykowania pewnych form pogańskich zabobonów. Unormowanie stosunków z cesarstwem nie miało jednak oznaczać końca duchowej wojny prowadzonej przez Kościół… Święty Augustyn pisał o tych czasach, iż nieprzyjaciel ludzkiego zbawienia, widząc jak upadają bałwochwalcze kulty, obrażające Stwórcę i poniżające człowieka, znalazł inny sposób na oderwanie dusz od Boga – powołał groźnych herezjarchów, którzy wywracając naukę objawioną, pociągnęli za sobą ogromną ilość wyznawców.
W Aleksandrii, gdzie urodził się Anatazy i gdzie sprawował później z wielkim utrapieniem urząd biskupi, powstał herezjarcha, który zaburzył jedność i pokój Kościoła na długie lata. Ariusz, przejęty pojęciami platońskiej metafizyki, uznawał Boga za monadę, czyli niepodzielną całość, skąd wyprowadzał wniosek, iż Syn Boży musiał być niejako późniejszy niż Ojciec i stworzony przez Niego. Oznaczało to zanegowanie Bóstwa Chrystusa Pana, a tym samym Trójcy Świętej, a więc prawdy wiary fundamentalnej dla chrześcijan. Błędy te z dobitną prostotą zbijane są w wyznaniu wiary przypisywanym świętemu Atanazemu. Ariusz został wyklęty przez świętego Aleksandra biskupa aleksandryjskiego, ale równocześnie pociągnął za sobą szereg wyznawców wśród biskupów, księży i wiernych, początkowo w Palestynie, Syrii i części Azji Mniejszej. Z czasem sami cesarze zaczęli przyjmować wpływy ariańskie.
Nie bez przyczyny opis życia świętego Atanazego zaczynamy od scharakteryzowania sekty Ariusza… z nią bowiem walczył przez całe życie, z jej powodu był pięciokrotnie skazany na wygnanie, jej zuchwałość była mu pobudką do zgłębiania i głoszenia nieskażonej doktryny chrześcijańskiej pismem, mową i przykładem – ona z woli Opatrzności uczyniła z niego wiekopomnego wojownika Wiary, o którym święty Bazyli Wielki powiedział, iż był jedynym obrońcą wiary w czasie szalejącego arianizmu. Pierwsze walne starcie miało miejsce, gdy jako diakon (wyświęcony w 319 roku) pojechał u boku swego biskupa Aleksandra na obrady Soboru w Nicei roku 325 i wystąpił przeciwko błędom Ariusza. Jego mowa wywarła ogromne wrażenie i przyczyniła się do rzucenia uroczystej anatemy na kacerskiego herszta. Odtąd Święty stał się wrogiem numer jeden ariańskiej sekty.
Wesprzyj nas już teraz!
W 328 roku wybuchł spór po śmierci biskupa Aleksandra – Atanazy został wytypowany na jego następcę przez prawowierną część duchowieństwa, ci zaś, którzy sprzyjali arianizmowi podnieśli sprzeciw. Do cesarza Konstantyna napływała wielka ilość skarg. Władca jednak, mimo iż był zainteresowany sprawami religii, a nawet zagadnieniami teologicznymi, nie doceniał wartości, jaką jest zachowanie czystej wiary w najdrobniejszych szczegółach. Jego ambicją było wprowadzenie pax Dei, nakazał więc, aby biskupi sami sądzili się między sobą i pogodzili się prędko, aby nie zaburzać upragnionego pokoju w imperium. Konsekwencją tej postawy było zezwolenie Ariuszowi na powrót do państwa i dopuszczenie arian do swego towarzystwa. Heretycy oskarżyli Atanazego o knucie przeciwko cesarzowi, ten zaś udał się do Nikomedii i osobiście obalił pomówienia przed obliczem imperatora. Później jednak arianie, rozzuchwaleni protekcją cesarską zwołali synod zbójecki w Tyrze (335) i zmusili Atanazego do udania się na wygnanie. Biskup Aleksandrii powraca do swej owczarni za panowania Konstansa I, wkrótce jednak ponownie udaje się na wygnanie. Sytuacja powtarza się za Konstancjusza II. Również za rządów kolejnego władcy Juliana Apostaty zapada wyrok na świętego biskupa, lecz tym razem lud, u którego Atanazy cieszył się coraz większym mirem, nie dopuścił do tego. W toku walk z herezją ariańską święty Atanazy tworzył niezwykle celne traktaty teologiczne (O wcieleniu Słowa) i okazjonalne pisma apologetyczne broniące prawdziwej nauki o Trójcy Świętej.
Atanazy aleksandryjski swą działalnością pisarską i kaznodziejską przyczynił się do późniejszego sformułowania dogmatu o Maryi Bożej Rodzicielce (Theotokos), a także do skodyfikowania zasad życia pustelniczego za sprawą swego dzieła Żywot świętego Antoniego, gdzie opisuje historię słynnego egipskiego mnicha, którego miał okazję poznać w młodości. Święty Atanazy Wielki zmarł w wieku prawie osiemdziesięciu lat, otoczony grupą oddanego duchowieństwa i tłumem wiernych, którzy zachowali przywiązanie do świętego pasterza również, gdy był prześladowany. W roku 553 na Soborze Konstantynopolitańskim II został ogłoszony Doktorem Kościoła.
Kościół wspomina św. Atanazego z Aleksandrii 2 maja.
FO
