Tradycja chrześcijańska łączy w osobie św. Marii Magdaleny trzy odmienne postaci ewangeliczne: kobietę, z której Chrystus wypędził siedem złych duchów, siostrę Marty i Łazarza, która uprosiła wskrzeszenie swego brata oraz kobietę, stojącą pod Krzyżem, która jako pierwsza ujrzała Zmartwychwstałego.
Postać św. Marii Magdaleny jest wszystkim dobrze znana, nie tylko z Ewangelii, ale także z literatury czy malarstwa, w którym ukazywano ją zazwyczaj jako niezwykle urodziwą, często długowłosą kobietę. Jej święto, ustanowione już w VIII wieku, przypada na 22 lipca.
Warto wiedzieć, że tradycja chrześcijańska połączyła w osobie św. Marii Magdaleny trzy odmienne postaci ewangeliczne: kobietę, z której Chrystus wypędził siedem złych duchów (Mk 16,9; Łk 8, 2-3), siostrę Marty i Łazarza, która uprosiła wskrzeszenie swego brata (Łk 10, 38-42) oraz kobietę, stojącą pod Krzyżem, która jako pierwsza ujrzała Zmartwychwstałego (Łk 20, 11-18). Identyfikację tę potwierdził w VI wieku sam papież Grzegorz Wielki.
Wesprzyj nas już teraz!
Według tradycji wschodniej ciało Świętej spoczywało w Efezie, a następnie zostało przeniesione do Konstantynopola. Tymczasem, według francuskiej legendy z IX wieku, Maria Magdalena wraz z Martą i Łazarzem przybyła do Marsylii, gdzie przyczyniła się do chrystianizacji południa Francji. Zamieszkała w grocie w pobliżu prowansalskiej miejscowości Sainte-Baume (dzisiejsze Saint-Maximin-de-la-Sainte-Baume), gdzie przez trzydzieści lat wiodła życie pustelnicy i gdzie też zmarła. Jak głosi legenda, jej duszę dziewięciu aniołów zabrało prosto do nieba.
Równocześnie z narodzinami tej tradycji powstało słynne opactwo benedyktyńskie
w Vézelay w Burgundii. Tam właśnie dwa wieki później złożono relikwie św. Marii Magdaleny. Jej ciało z zagrożonego najazdami Saracenów południa Francji miał przenieść do Burgundii mnich Badilon. Dzięki temu szczęśliwemu zdarzeniu, opactwo w Vézelay cieszyło się wielką sławą, a liczba pielgrzymów ciągle rosła. Było wśród nich wielu dawnych więźniów, którzy obrali św. Marię Magdalenę za swą główną patronkę. Wraz z rozkwitem kultu, w sanktuarium w Vézelay powstało wiele legend, mających wyjaśnić, dlaczego relikwie Świętej znajdują się w Burgundii, a nie w Prowansji, gdzie jej kult rozwijał się już wcześniej.
Zwrot w tej historii następuje w XII wieku, gdy król Ludwik IX odbywa pielgrzymkę do groty w prowansalskim Sainte-Baume. Kilkadziesiąt lat później jego bratanek hrabia Prowansji Karol Andegaweński, powodowany ciekawością co do pobudek swego królewskiego krewniaka, zlecił poszukiwania dokładnego miejsca pochówku Świętej, sprawdzając najpierw w starych dokumentach, a potem już na miejscu. Dzięki tym poszukiwaniom, ciało Świętej, które według mnichów z Vézelay spoczywało od co najmniej stu lat w Burgundii, odkryto w Prowansji, ukryte w kamiennym sarkofagu w krypcie małego kościółka. Jak się okazało, nastąpiła pomyłka: z grobowca w Sainte-Baume zabrano ciało innej świętej – Sydonii, pochowanej w tym samym miejscu. Odkrycie to zapoczątkowało wielką kłótnię między obydwoma sanktuariami, której przedmiotem była autentyczność posiadanych relikwii. Na nieszczęście dla benedyktyńskich mnichów, to w Prowansji miały miejsce cudowne uzdrowienia za sprawą Świętej. Całą sprawę rozstrzygnął papież Bonifacy VIII potwierdzając bullą z 1295 roku, że ciało Świętej spoczywa w Sainte-Baume. Prawie natychmiast rozpoczęto tam budowę bazyliki i klasztoru, do którego sprowadzono dominikanów. Tymczasem do Vézelay pielgrzymowało coraz mniej wiernych i jego popularność jako miejsca kultu Marii Magdaleny stale malała. Dopiero w XIX wieku opactwo otrzymało prawdziwe relikwie świętej. Obecnie oba sanktuaria cieszą się wielką sławą i przyciągają liczne pielgrzymki.
We wczesnym średniowieczu na zachodzie Europy postać Marii Magdaleny zajmowała niezwykle ważne miejsce w tekstach liturgicznych i kazaniach. Przywoływano ją, aby ukazać wiernym, że każdy grzesznik ma szansę na nawrócenie, jeśli dostatecznie mocno żałuje za uczynione zło. Powstało wiele modlitw, hymnów i pieśni pokutnych, które miały pomóc penitentom w uzyskaniu przebaczenia za grzechy. Jako nawrócona nierządnica, która miłość zmysłową potrafiła przemienić w duchowe uwielbienie Zbawiciela, Maria Magdalena była ukazywana jako wzór do naśladowania dla kobiet upadłych. Dla wszystkich wiernych była przykładem mistycznej miłości do Chrystusa i dozgonnej wierności. Jej łzom, które wybłagały wskrzeszenie Łazarza i obmyły Chrystusowe stopy a jej samej wyjednały przebaczenie grzechów, przypisywano wielką moc sprawczą. Najważniejszą rolę w rozkwicie kultu Marii Magdaleny w średniowiecznej Europie odegrały legendy hagiograficzne i księgi opisujące cuda zdziałane za przyczyną Świętej. Autorem najbardziej znanego żywotu Marii Magdaleny jest żyjący w XIII wieku dominikanin Jakub de Voragine. W swojej Złotej legendzie przedstawił ją jako córkę zamożnych rodziców wychowaną w dostatku i wygodzie. Opisał również cuda Marii Magdaleny, między innymi historię cudownego wskrzeszenia żony i syna pewnego żeglarza, zatwardziałego w grzechach. Samych żywotów Świętej powstało w średniowieczu około trzydziestu, zarówno w języku łacińskim, jak okcytańskim, francuskim oraz niemieckim. Każdy autor dodawał od siebie oryginalne elementy. Na szczególną uwagę zasługuje odkryty w XIX wieku, łaciński zbiór spisanych chronologicznie i uporządkowanych według kategorii cudów św. Marii Magdaleny, które miały miejsce w Sainte-Baume pomiędzy 1279 a 1313 rokiem. Jego autor, dominikanin Jean Gobi Starszy opisał ponad osiemdziesiąt cudownych zdarzeń dokonanych za wstawiennictwem Świętej, takich jak odzyskanie wzroku czy słuchu, uleczenie z chorób psychicznych, uwolnienie z więzienia czy nawet wskrzeszenie.
Św. Maria Magdalena zajmuje również niezwykle ważne miejsce w średniowiecznej ikonografii. Jej wizerunek można zobaczyć na licznych iluminacjach w bogato zdobionych Mszałach czy Godzinkach, a z czasem również na obrazach i w rzeźbach. Przedstawienia Świętej są często oparte na scenach znanych z Ewangelii takich jak obmycie stóp Chrystusa, namaszczenie w Betanii, wskrzeszenie Łazarza, Ukrzyżowanie czy nawiedzenie grobu. Jednym z najczęściej ilustrowanych epizodów z życia Marii Magdaleny jest spotkanie ze Zmartwychwstałym znane w historii sztuki jako motyw „noli me tangere”, w nawiązaniu do słów Chrystusa tłumaczonych jako: „nie dotykaj” albo „nie zatrzymuj” mnie. Do drugiej grupy przedstawień należą wydarzenia opisane w legendach. Można do nich zaliczyć obrazy przedstawiające sceny z życia Marii Magdaleny we Francji: przybycie do Marsylii, pustelnicze życie w grocie, niszczenie pogańskich bożków, głoszenie Słowa Bożego, Ostatnia Komunia i wniebowzięcie. Św. Maria Magdalena jest z reguły przedstawiana jako kobieta niezwykle piękna, z długimi, misternie splecionymi lub swobodnie spływającymi po plecach włosami. Jej głównym atrybutem było od początku naczynie z olejkiem, do którego z czasem dodano inne symbole: czaszkę, krzyż, włosienicę, księgę i koronę z róż.
Kult Świętej rozwijał się dynamicznie na całym Zachodzie aż do końca średniowiecza i czasów soboru trydenckiego. Już w XII wieku na terenach dzisiejszej Francji, Niemiec i Anglii powstało około trzydziestu miejsc, w których oddawano jej szczególną część. Na ziemiach polskich rozkwit kultu św. Marii Magdaleny przypada dopiero na wiek XVI. Do XX wieku powstało 126 ośrodków, w których czczono Świętą wśród których wyjątkowe znaczenie ma Biłgoraj, znany z jej objawień.
Św. Maria Magdalena przywoływana jest jako szczególna opiekunka grzeszników, więźniów, perfumiarzy, fryzjerów i kobiet. Pozostaje postacią niezwykle ważną dla kultury europejskiej, będąc aż po dzień dzisiejszy inspiracją dla malarzy, rzeźbiarzy, kompozytorów i pisarzy.
Magdalena Buszka
