Tomasz A. Żak: Rok 2023 minął i co dalej będzie? Podsumowanie roku w kulturze

Tuż przed Świętami Bożego Narodzenia Polska Agencja Prasowa przygotowała wysoce subiektywne (żeby nie napisać: bardzo poprawne politycznie) zestawienie dat i wydarzeń mijającego roku. Autorzy w ten sposób chcą nam wmówić, co było – jak to zatytułowali – „ważne dla kultury i pamięci historycznej”. Przypomnijmy tutaj nieśmiertelne frazy George’a Orwella: „Kto rządzi przeszłością, w tego rękach jest przyszłość; kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość”. W związku z tym pomyślałem, że warto po Bożemu skontrować podsumowującą rok PAP-owską propagandę. Zapraszam do lektury.

Rok 2023 przechodzi do historii pod znakiem sprzecznego z perspektywicznymi interesami Polaków angażowania się naszych władz w trwający na Ukrainie konflikt zbrojny. Był to też rok, w którym ostatecznie zniesiono (dokładnie 1 lipca) śmiertelnie tragiczne przepisy o „stanie zagrożenia epidemicznego”, co było związane z tezą o zagrożeniu wirusem SARS-CoV-2. Jestem pewien, że oba przywołane fakty jeszcze bardzo długo będą oddziaływały na naszą historię oraz na kulturę. 

STYCZEŃ

10. – 15. stycznia – W Będzinie odbył się 29. Międzynarodowy Festiwal Kolęd i Pastorałek im. ks. Kazimierza Szwarlika. Najlepszym wykonawcą został zespół wokalny „DIAMENTY” z Młodzieżowego Domu Kultury w Elblągu. Nagrodę dla zespołu ufundował Prezydenta Będzina, Łukasz Komoniewski.

10. stycznia – W Gdyni odsłonięto Pomnik Obrońców Polskiego Wybrzeża poległych w walce z Niemcami w 1939 roku. Pomnik oddaje również hołd mieszkańcom Pogórza, Obłuża i Oksywia, w tym cywilnym ofiarom zbrodni niemieckich.

LUTY

25. lutego – Na rynku księgarskim ukazała się niezwykle potrzebna „Encyklopedia Antykultury”. Ta praca zbiorowa pod redakcją Jakuba Zgierskiego, została wydana nakładem Fundacji Cor Dei w ramach projektu „Odnaleźć siebie”, zrealizowanego pod patronatem Ministerstwa Edukacji i Nauki. Encyklopedia jest swoistym hołdem oddanym przez autorów osobie zmarłego w kwietniu tego roku Krzysztofa Karonia, polskiego prekursora analitycznych badań nad antykulturą. Przedstawiane w Encyklopedii pojęcie antykultury obejmuje zarówno wytwory neo-marksizmu, jak i skutki fundamentalnych założeń samej ideologii, której sednem jest zniszczenia nie tylko tradycyjnych kultur, ale przede wszystkim samego mechanizmu kultury.

MARZEC

1. marca – W Narewce, gdzie urodziła się i wychowała Danusia Siedzikówna „Inka”, odbyły się uroczystości związane z upamiętnieniem Żołnierzy Wyklętych. Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, Andrzej Józef Nowak, w trakcie swojego wystąpienia powiedział m.in.: „Biedny naród, który nie ma swoich bohaterów, ale nędzny ten który o nich nie pamięta”.

3 marca – Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego (zgodna z konwencją UNESCO) wzbogaciła się o nowe pozycje. Trafiły na nią: tradycja wyplatania koszyczków „wikowych” w gminie Ciężkowice; wyplatanie z korzeni świerkowych w Beskidzie Śląskim; tradycje Barbórkowe oraz kult św. Kingi wśród górników solnych kopalni w Bochni i Wieliczce; zwyczaje związane z kultem św. Barbary oraz tradycje górników kruszcowych na ziemi tarnogórskiej; tradycje kulturowe górniczych orkiestr dętych z Górnego Śląska; koronka klockowa z Bobowej; plecionkarstwo oraz zielarstwo i ziołolecznictwo na Śląsku Opolskim; tradycje hafciarskie w Dobrzeniu Wielkim.

5. marca – Odbyła się XI edycja Biegu Pamięci Żołnierzy Wyklętych – Tropem Wilczym.

27. marca – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał nową instytucję kultury – Teatr Klasyki Polskiej. Teatr Klasyki Polskiej definiuje swą misję następująco: „wypełnienie luki w teatrze polskim, jakim jest brak sceny systematycznie prezentującej repertuar narodowy”. Brzmi to dobrze, ale jednocześnie pokazuje nam, że tak naprawdę żaden z ponad stu teatrów instytucjonalnych (w tym trzy sceny narodowe) nie spełnia tych funkcji. Ten teatr działał od 2020 r. poza systemem i bez własnej sceny, jako Fundacja Teatr Klasyki Polskiej. Obecnie nadal nie ma sceny, a jego formalne „umocowanie” w bezpośredniej zależności od MKiDN może po jesiennej zmianie politycznej, doprowadzić do „wygaszenia” tego przedsięwzięcia.

KWIECIEŃ

16. kwietnia – Gala IV edycji konkursu „Polskie serce pękło. Katyń 1940”. Konkurs adresowany jest do młodzieży uczącej się w szkołach ponadpodstawowych oraz – w jednej z kategorii – do studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych. Uczestnicy rywalizowali w czterech kategoriach: plastycznej; literackiej; scenariusz lekcji; tekst piosenki. Organizatorem konkursu jest Minister Edukacji i Nauki.

MAJ

10. maja – Podobno z inicjatywy jakichś samorządowców, którą poparł wniosek Ministra Rozwoju i Technologii, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (istnieje taka), działająca przy Głównym Geodecie Kraju, zaleciła dla rosyjskiego miasta Kaliningrad stosowanie wyłącznie polskiej nazwy „Królewiec”, a dla obwodu kaliningradzkiego, „obwód królewiecki”. Autorzy tej kuriozalnej decyzji twierdzą, że nie chcą „w Polsce rusyfikacji”. A co – w tym kontekście – z nazwami miast i obwodów na Ukrainie? Na przykład miasto Iwano-Frankiwsk i obwód iwanofrankiwski?

15. maja – Przy ul. Siennej w Warszawie wmurowano kamień węgielny pod budowę siedziby Instytutu Pileckiego.

CZERWIEC

15 czerwca – W Warszawie zmarł Bohdan Urbankowski, jeden z najważniejszych współczesnych pisarzy polskich; poeta, dramatopisarz, prozaik, historyk i filozof; twórca ruchu Nowego Romantyzmu. W Teatrze Płockim zorganizował pierwszą i jedyną scenę teatralną „Solidarności” w Polsce – Scenę ’81. Współtwórca i redaktor wielu wydawnictw podziemnych czasu stanu wojennego.

17. czerwca – Muzeum Śląskie w Katowicach eksponuje niezwykły, unikatowy na skalę światową cykl malarski Jerzego Dudy-Gracza składający się z ponad 300 prac obrazujących 295 utworów Fryderyka Chopina. Wystawie towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu Janusza Olejniczaka. Wystawa „Chopinowi Duda-Gracz” będzie eksponowana do 3 marca 2024.

23. czerwca – W Muzeum Narodowym w Krakowie otwarto wystawę „Matejko. Malarz i historia”. To przekrojowa, doskonale zaaranżowana ekspozycja poświęcona twórczości wielkiego polskiego malarza historycznego. Oprócz prac malarskich i szkiców można oglądać stroje, rekwizyty, interesujące archiwalia oraz dokumenty związane z życiem i twórczością Matejki. Wystawa będzie czynna do 7 stycznia 2024.

19. czerwca – Laureatami Wielkich Nagród Festiwalu „Dwa Teatry – Zamość 2023″ zostali aktorzy: Zofia Kucówna i Krzysztof Wakuliński.

28. czerwca – Nowe pozycje na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego: tradycje rzeźbiarskie ośrodka w Kutnie; hafciarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej; garncarstwo w Medyni Głogowskiej, Medyni Łańcuckiej, Pogwizdowie i Zalesiu; barabanienie wielkanocne w Iłży.

LIPIEC

7. lipca – Na Festiwalu Teatralnym w Awinionie przedstawiono oficjalnie dokument po nazwą „Deklaracja Opolska”. Jest to efekt międzynarodowej konferencji i forum teatrów, które odbyło się w maju w Opolu, a gospodarzem tegoż był tamtejszy Teatr im. Jana Kochanowskiego. Deklaracja jest zbiorem zaleceń na najbliższe lata dla instytucji, które wspierają „europejski sektor teatralny”. Od strony merytorycznej jest to wdrażanie „nowego europejskiego marksizmu” pod płaszczykiem nowomowy w stylu: „demokracja”, „włączenie społeczne”, „zrównoważony rozwój”, „zielone przemiany” itp.

8. lipca – We wnętrzu dworu Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu miała miejsce premiera przedstawienia Teatru Nie Teraz „Pisz do mnie więcej”. Jest to odkrywcza teatralnie inscenizacja listów z podróży Konopnickiej, połączona z pieśniami do tekstów wierszy poetki. Muzyka do tych pieśni została specjalnie skomponowana na potrzeby spektaklu.

11. lipca – Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego na Polakach przez nacjonalistów ukraińskich. W 80 rocznicę polskiego holocaustu mainstreamowy TVN24 tak punktował najważniejsze wydarzenia tego dnia: 1. Rusza szczyt NATO w Wilnie; 2. Erdogan zgadza się na akcesję Szwecji do NATO; 3. Rzecznik rządu: Niemcy chcą nas pozbawić suwerenności; 4. Monsunowe ulewy w północnych Indiach; 5. Tanie linie odwołują 1700 lotów; 6. Pjongjang grozi zestrzeleniem amerykańskiego samolotu. O tym co polskie mówić „nie wypada”, aby nie robić przykrości „naszym przyjaciołom z Kijowa”. A jeżeli ktoś mówić się odważy, to najpewniej będzie to potraktowane jako „mowa nienawiści”.

13. lipca – Nowe pozycje na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego: wyplatanie koron żniwnych w Gogolinie; Wawrzyńcowe hudy (hudy to ogniska wysokie na kilkanaście metrów, palone m.in. w Ujsołach); hafciarstwo kaszubskie; cymbały – umiejętność budowania i praktyka gry w Polsce południowo-wschodniej.

17. lipca – W Warszawie zmarł Lech Jęczmyk, redaktor, publicysta, tłumacz z języka rosyjskiego i angielskiego, wydawca, popularyzator literatury science fiction, współtwórca czasopisma „Fantastyka”. W stanie wojennym był autorem, redaktorem i kolporterem podziemnych czasopism. Blisko związany z osobą bł. ks. Jerzego Popiełuszki.

22. lipca – W Palacio de Bellas Artes w mieście Meksyk miało swą premierę przedstawienie pt. „Diasporas of Sorrows: Der Moment / Until.With – Out.Enough”. Jest to dwuczęściowy spektakl taneczny w choreografii Jacka Przybyłowicza i Itzika Galili, w wykonaniu Centro de Producción de Danza Contemporánea (Ceprodac). Sfinansował to Instytut Adama Mickiewicza powołany do promocji kultury polskiej. W 80 rocznicę ludobójstwa Polaków nazwanego „rzezią wołyńską” sfinansowano projekt odwołujący się w swej treści do kwietniowej 80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim. Uzasadniano to „osadzeniem tych obchodów w kontekście globalnym, co ma ogromne znaczenie w obliczu aktualnych konfliktów zbrojnych i wobec potrzeby mówienia o pokoju na świecie”.

SIERPIEŃ

1. sierpnia – O północy w Muzeum Powstania Warszawskiego odbyła się premiera spektaklu teatralnego „Cisza” w reżyserii Michała Zadary. Wszystko dobrze, ale dlaczego Zadara, aktywista skrajnie lewicowej „Krytyki politycznej” i twórca, który z polskością ma niewiele wspólnego, a może i nic.

17. – 20. sierpnia – 1. edycja interdyscyplinarnego Bieszczadzkiego Festiwalu Filmowego „ale Czad!” odbyła się w Dwerniku, Zatwarnicy i Chmielu. Organizatorem Festiwalu było Stowarzyszenie Inicjatyw Bieszczadzkich „Przełączenie”. W trakcie festiwalu miały miejsce plenerowe pokazy filmowe, przedstawienie teatralne, spotkania z reżyserami oraz bieszczadnikami, wystawy fotograficzne, koncerty muzyczne oraz spacery po gminie Lutowiska śladami różnych aktywności artystycznych.

WRZESIEŃ

7. września – W Teatrze Wierszalin w Supraślu miała miejsce premiera inscenizacji „Wyzwolenia” Stanisław Wyspiański, według scenariusza i w reżyserii Piotra Tomaszuka.

9. września – Lekturą 12. Narodowego Czytania była powieść Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”.

10. września – We wsi Markowa koło Łańcuta odbyła się Msza beatyfikacyjna rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów, zamordowanej przez okupantów niemieckich podczas II wojny światowej za pomoc udzieloną ukrywającym się Żydom.

12. września – Nowe pozycje na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego: tkactwo dwuosnowowe powiatu węgrowskiego; tradycyjna hodowla i loty gołębi pocztowych.

15. września – Na zamkniętym pokazie w warszawskim kinie „Wisła” premierowo pokazano film dokumentalny „Powrót do Jedwabnego”, według scenariusza Wojciecha Sumlińskiego i Tomasza Budzyńskiego, a w reżyserii Wojciecha Sumlińskiego i Wioletty Kardynał.

15. września – Polska premiera amerykańsko-meksykańskiego filmu „Sound of Freedom” („Dźwięk wolności”) w reżyserii Alejandra Monteverde, który był również współautorem scenariusza. W roli głównej wyjątkową kreację stworzył Jim Caviezel, aktor znany z roli Chrystusa w legendarnym dziele filmowym „Pasja” Mela Gibsona. Film, to do bólu prawdziwa opowieść o szatańskich kulisach dzisiejszego Zachodu, głównie USA (handel dziećmi sprzedawanymi do domów uciech), była blokowana przez ponad pięć lat, nim udało się pokazać ją widzom na całym świecie.

16. września – W Kielcach odbyła się premiera krótkometrażowego filmu fabularnego pod tytułem „Zomoza”, w reżyserii Konrada Łęckiego. Film został zrealizowany poza oficjalnymi strukturami finansującymi produkcję filmową w kraju. Opowiada o pozornie marginalnym wydarzeniu z czasów stanu wojennego. To być może najlepsza polska produkcja filmowa ostatnich lat, z doskonałymi rolami aktorskim, szczególnie dwóch główny bohaterów, granych przez Michała Pustułę i Marka Miśko.

26. września – Film „Chłopi” (według powieści Władysława Reymonta), w reż. DK Welchman (znanej wcześniej jako Dorota Kobiela) i Hugh Welchmana, został polskim kandydatem do Oscara w kategorii Najlepszy Film Zagraniczny.

27. – 30. września – 15 edycja Międzynarodowego Festiwalu Filmowego NNW (Niepokorni-Niezłomni-Wyklęci) w Gdyni. Festiwal w swych początkach niemal undergroundowy, a od paru lat organizowany pod patronatem najważniejszych osób w państwie i wspierany przez szereg kluczowych instytucji, firm i fundacji. Niegdyś bardzo skutecznie promował ważne dla Polski „pokolenie Wyklętych”, a obecnie stał się fasadową trybuną dla mainstreamu politycznego.  

29. września – Po długim remoncie dostosowawczym oraz istotnej rozbudowie otwarto Muzeum Historii Polski na terenie warszawskiej Cytadeli.

PAŹDZIERNIK

1. października – Do tego dnia w Muzeum Narodowym w Poznaniu można było oglądać wystawę obrazów Jacka Malczewskiego, zatytułowaną „Idę w świat i trwam”. Wystawa została otwarta z końcem listopada roku 2022. Wszystkie eksponowane obrazy genialnego polskiego artysty pochodzą z Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki, co pokazuje jak wiele naszych skarbów narodowych wciąż pozostaje poza obecnymi granicami Polski.

1. października – Parada Pułaskiego w Nowym Jorku. Amerykański Kongres w1929 r. ustanowił General Pulaski Memorial Day (Dzień Pamięci Generała Pułaskiego) i w każdą pierwszą niedzielę października w Nowym Jorku odbywa się Pulaski Day Parade, co od lat było istotnym wydarzeniem integrującym Polonię polską w Ameryce. W tym roku w Paradzie uczestniczył prezydent RP Andrzej Duda, jako pierwszy w historii urzędujący prezydent Polski.

5. października – Laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury został Norweg Jon Fosse, pisarz i dramatopisarz.

19. października – W Toruniu otwarto siedzibę Muzeum „Pamięć i Tożsamość” im. św. Jana Pawła II, utworzoną przez Fundację Lux Veritatis. Muzeum w połączeniu z kompleksem sal teatralnych, ekspozycyjnych oraz konferencyjnych definiuje się jako depozytariusz pamięci o ponad tysiącletniej historii chrześcijańskiej Polski.

31. października – TVP wyemitowała widowisko teatralne „Dziady. Śladami Adama Mickiewicza”, zrealizowane w całości na Litwie w oryginalnych wnętrzach i plenerach. Była to inscenizacja trzech wybranych scen z II i III części dramatu, przygotowanych przez trzy różne ekipy artystów. Niestety, pomimo oczekiwań, widowisko to nie przeciwstawiło się swym kształtem twórczym postępującemu procesowi dekonstruowania polskiej klasyki na scenach licznych teatrów.

LISTOPAD

Listopad – Ukazał się 11 tom fundamentalnej dla polskiej kultury i historiografii edycji „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego. Koneczny to zapoznany, a przez długie lata wręcz zakazany polski historyk, naukowiec i publicysta. Dzieła ukazują się od 2021, a ich wydawcą jest Fundacja Kwartalnika WYKLĘCI.

8. listopada – W Tarnowie zmarła Stanisława Wiatr-Partyka, nauczyciel wielu pokoleń, poetyka, sybiraczka, Honorowy Obywatel Nieświeża na Białorusi (miejsce jej urodzenia). Wydała kilka tomów wierszy. W roku 2014 za tom „Ballada o utraconym domu” wyróżniona w konkursie Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza.

10. listopada – Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza za rok 2023 otrzymał prozaik i dramatopisarz, Rafał Wojasiński, za książkę „Tefil”. Ta najważniejsza dla polskiej kultury literackiej nagroda jest przyznawana od roku 2002.

11. listopada – Jerzy Kalina, plastyk, twórca scenografii teatralnych i filmowych, witraży oraz filmów animowanych i dokumentalnych został odznaczony Orderem Orła Białego.

25. listopada – Władze Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego usunęły z odbywających się w Lublinie Targów Wydawnictw Katolickich przedstawicieli wydawnictwa CapitalBook. Nieoficjalnie powodem tej decyzji miała być ekspozycja książki „Wołyń bez mitów”. Jak się okazało był i inny powód tych działań cenzorskich – chodziło o wznowienie przez tę oficynę przedwojennej książki „Talmud o gojach a kwestia żydowska w Polsce”, autorstwa księdza Stanisława Trzeciaka.

GRUDZIEŃ

5. grudnia – Polonez, tradycyjny polski taniec narodowy, został wpisany na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości UNESCO.

13. grudnia – To dla Polaków data symbol. W kolejną rocznicę wprowadzenia stanu wojennego miało miejsce uroczyste otwarcie Ośrodka Praktyk Artystycznych Teatru Nie Teraz w Rudzie Kameralnej k. Zakliczyna. Twórcy TNT postrzegają to miejsce jako „schronisko teatralne”, co w czasach panoszącej się antykultury ma znaczenie podwójne. W każdym razie Polska ma nową i prawdziwie niezależną scenę twórczą i jak to bywało nieraz w naszej historii– zlokalizowaną „w lesie”.
14. grudnia – Władze Warszawy rozpoczęły procedurę odwołania Moniki Strzępki ze stanowiska dyrektora Teatru Dramatycznego w Warszawie. Chodzi o tę „artystkę”, która sygnuje się „rzeźbą” waginy. Należy pamiętać, że te same władze, otwarcie sympatyzujące z neomarksistowskim światopoglądem Strzępki, powołały ją na to stanowisko w ub. roku. Powodem odwoływania ma być – jak to się nowomodnie nazywa, „polityka przemocowa” oraz mobbing pani dyrektor wobec swoich pracowników. Dodajmy, że niemal cały współczesny teatr w Polsce jest pełen tego typu niemoralnych działań degenerujących środowisko i to pomimo (co symptomatyczne) deklarowanej przez tych ludzi – „wolności, miłości, braterstwa i siostrzaństwa”.

29. grudnia – MKiDN, którego szefem jest obecnie pułkownik służ specjalnych, zapowiedziało konkursy na dyrektorów instytucji kultury – Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie oraz Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie. Odwołano już dyrektora Narodowej Galerii Sztuki Zachęta i zawieszono wydawanie czasopisma „Dialog”. To oczywisty początek „dzielenia łupów” i „obsadzania swoich” przez nową władzę. Oficjalna kultura będzie więc jeszcze bardziej „europejska” i wygląda na to, że dodatkowo jeszcze boleśniej nie polska. Prawie jak za komuny.

Tomasz A. Żak