„W kalendarzu liturgicznym nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego, czyli kalendarzu, który powszechnie obowiązywał w kościele w roku 1962 (Missale Romanum 1962), okres Wielkiego Postu posiada bardziej złożoną strukturę. Cechą charakterystyczną tej struktury jest swoisty wzrost dramatu, który przybliża nas do bezpośredniego uczestnictwa w tajemnicy Męki i Zmartwychwstania Chrystusa”. Z ks. dr. Wojciechem Grygielem FSSP o liturgii Niedzieli Palmowej rozmawia Kajetan Rajski.
Niedziela Palmowa nosi w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego nazwę „II Niedzieli Męki Pańskiej”. Jest to pewna różnica wobec zwyczajnej formy. Czym są Niedziele Męki Pańskiej?
Wesprzyj nas już teraz!
W kalendarzu liturgicznym nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego, czyli kalendarzu, który powszechnie obowiązywał w kościele w roku 1962 (Missale Romanum 1962), okres Wielkiego Postu posiada bardziej złożoną strukturę. Cechą charakterystyczną tej struktury jest swoisty wzrost dramatu, który przybliża nas do bezpośredniego uczestnictwa w tajemnicy Męki i Zmartwychwstania Chrystusa.
Taką perspektywę prezentują również czytania mszalne, a szczególnie perykopy ewangeliczne, które obrazują powolne ,,zbliżanie się’’ nieprzyjaciela do Chrystusa, aż do ostatecznego pojmania, osądzenia i ukrzyżowania. Okres w Wielkim Poście, zwany okresem Męki Pańskiej, obejmuje dwie ostatnie niedziele Wielkiego Postu: piątą i szóstą, czyli Niedzielę Palmową. Warto zauważyć, iż do dzisiaj w naszych kościołach pozostał ślad tego okresu: na tydzień przed Niedzielą Palmową zasłaniamy krzyże fioletowym płótnem. Tak właśnie w dawnym kalendarzu liturgicznym zaznaczano okres Męki Pańskiej. Symbol ten nie jest więc przypadkowy, ale posiada głębokie uzasadnienie liturgiczne.
Okres Męki Pańskiej zaczyna się wówczas, gdy nieprzyjaciel staje w bezpośredniej bliskości Chrystusa. Do tej pory Chrystus był nietykalny, ponieważ, jak to często oznajmia, ,,nie nadeszła jeszcze moja godzina’’. W Ewangelii z I Niedzieli Męki Pańskiej na świadectwo Chrystusa: ,,Zanim Abraham stał się, ja jestem’’, Żydzi rzucają kamieniami (J 46-59). Konfrontacja weszła więc w ostatnią fazę i nie ma od niej odwrotu. Chrystus musi umrzeć, dlatego, że jest Bogiem. Naturalną konsekwencją jest Wielki Tydzień.
Okres Męki Pańskiej jest intensyfikacją przeżywania, ale też i intensyfikacją Postu. Zasłonięte są krzyże, z części stałych Mszy świętej znikają również pewne teksty, takie, jak na przykład ,,Chwała Ojcu i Synowi…”. Okres liturgiczny podpowiada więc, iż mający się ponownie rozegrać dramat – ale i zwycięstwo – jest już bardzo blisko.
Jaka jest historia Niedzieli Palmowej? Czy zawsze była tak uroczyście obchodzona?
Uroczystość Niedzieli Palmowej posiada swoje bezpośrednie źródło ewangeliczne, gdyż uroczysty wjazd Chrystusa do Jerozolimy opisują wszyscy czterej ewangeliści: (Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). Będąc w okolicy Betfage, Chrystus polecił swoim dwóm uczniom, by poszli do pobliskiej wsi i przyprowadzili znajdującego się tam osła (w Ewangelii św. Mateusza mowa jest o oślicy i osiołku). Na pytania, czemu to robią, Jezus kazał im odpowiedzieć: Pan go potrzebuje. Gdy to zrobili, Chrystus dosiadł osiołka i na nim wjechał do Jerozolimy. Lud wyszedł mu na spotkanie, słał pod nogi płaszcze i gałązki i wykrzykiwał: Hosanna! Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie.
Błogosławione królestwo ojca naszego Dawida, które przychodzi. Hosanna na wysokościach! Wydarzenie to miało być spełnieniem słów ze Starego Testamentu: Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy (Za 9,9).
Jako obchód liturgiczny Niedziela Palmowa wywodzi się z Jerozolimy, dokładnie z tego samego miejsca powyżej opisanych wydarzeń. Pierwsze wzmianki o ceremoniach pochodzą z IV wieku z dzienniczka pątniczki Egerii, kiedy to na tym miejscu czytano stosowną Ewangelię, a później jeden z biskupów jechał na osiołku ze szczytu Góry Oliwnej do Kościoła Zmartwychwstania Pańskiego, otoczony tłumem ludu, który niósł palmy, śpiewając hymny i antyfony. Święto to najpierw rozprzestrzeniło się wśród kościołów wschodnich, a Kościół rzymski przejął ten zwyczaj w IX wieku, dodając do niego obrzęd poświęcenia palm.
Poświęcenie palm ma miejsce – jak zawsze zresztą w starej formie rytu – przed rozpoczęciem Mszy św. Kapłan jest ubrany wówczas w szaty czerwone. W głównej modlitwie kapłan przedstawia Bogu dwa cele obchodzenia uroczystości wjazdu Jezusa do Jerozolimy: „zwycięstwo nad wrogiem i rozmiłowanie się w uczynkach miłosierdzia”. Co oprócz tego wyraża Niedziela Palmowa?
Niedziela Palmowa mówi o zwycięstwie, ale dodatkowo w jej kontekście sprecyzowane jest, jakie to ma być zwycięstwo. Chrystus nie wjechał do Jerozolimy na ognistym rumaku, symbolu oręża i wojny, ale na osiołku, który od najdawniejszych czasów był symbolem pokoju i pokory. Niedziela Palmowa ma nam więc zasygnalizować, iż podążanie ścieżkami Chrystusa w naszym życiu jest radykalnie odmienne od scenariuszy, uznawanych powszechnie przez doczesny świat. Tak jak Chrystus w ten sposób nie spełnił oczekiwań Żydów, którzy spodziewali się wjazdu potężnego władcy, tak też i my naśladując Go nie będziemy spełniać oczekiwań tego świata. Dlatego spotka nas niewątpliwie ból i cierpienie, natomiast prawdziwe zwycięstwo czeka nas w niebieskim Jeruzalem.
Po poświęceniu następuje rozdanie palm, czytanie Ewangelii, a także procesja, w czasie której śpiewany jest przepiękny „Hymn ku czci Chrystusa Króla”: „Gloria, laus et honor tibi sit, Rex Christe, Redemptor…” („Hołd Tobie, sława i cześć, O Chryste Królu i Zbawco…”).
Jest to hymn pochwalny i hymn uwielbienia Chrystusa jako Króla, który doskonale wpisuje się w charakter ceremonii poświęcenia palm jako symbolu zwycięstwa i królewskiego orszaku. Hymn ten został skomponowany w Orleanie przez św. Teodulfa w roku 810. W bardzo ciekawy sposób zestawia sytuację ówczesnego ludu, witającego Chrystusa w Jerozolimie, z chrześcijanami współczesności. W jednej ze zwrotek czytamy: Lud Izraelski wyszedł naprzeciw Ciebie z palmami, my zaś stoimy przed Tobą z darami, modlitwami, ślubami i hymnami. Przyniesienie palm do kościoła nie ma być pustym, jedynie rytualnie spełnianym gestem. Ofiarując palmy, musimy także pamiętać o ofiarowaniu dobrych uczynków oraz czystych serc, wtedy korzyść duchowa z przeżywania tego święta będzie pełna i miła Panu.
Pomiędzy poświęceniem palm i Mszą św. kapłan zmienia szaty z czerwonych na fioletowe. Dlaczego?
Zmiana szat z czerwonych na fioletowe symbolizuje przejście od radosnej liturgii, chwalącej Chrystusa jako Króla – stąd też królewska czerwień w trakcie poświęcenia i procesji. Następująca po niej liturgia Mszy św. przechodzi już bezpośrednio w klimat okresu Męki Pańskiej.
Wyrazem tego jest proklamowana podczas liturgii Męka Pańska według Św. Mateusza.
W kalendarzu liturgicznym nadzwyczajnej formy rytu rzymskiego w okresie Wielkiego Tygodnia odczytywane są wszystkie cztery zapisy Męki Pańskiej kolejno według biblijnego uporządkowania ewangelii: Mateusz, Marek, Łukasz, Jan. W Niedzielę Palmową czyta się Mękę wg. Św. Mateusza, w Wielki Wtorek wg. Św. Marka, w Wielką Środę wg. Św. Łukasza, a w Wielki Piątek w trakcie Liturgii Męki Pańskiej odczytywana jest Męka wg. Św. Jana. I jest to chyba nieprzypadkowe, ponieważ św. Jan, jako umiłowany uczeń Chrystusa, stał do końca pod krzyżem i w ten sposób mógł przekazać najbardziej osobiste i najgłębsze świadectwo z przeżywania Męki Chrystusa.
Bóg zapłać za rozmowę!
