Co było przyczyną upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów? Odpowiedź na to pytanie zna każdy średnio rozgarnięty gimnazjalista: liberum veto i wolna elekcja, a właściwie cały ustrój demokracji szlacheckiej, winny anarchii i rozpadu państwa. Jednak już wiedza na temat procesów, mechanizmów i działań konkretnych osób, które bezpośrednio doprowadziły do zniknięcia z mapy świata jednego z największych (pod względem terytorialnym i ludnościowym) państw europejskich, nie jest powszechna.
Próbowało ją zgłębić wielu historyków dwóch minionych stuleci, jednak Kazimierz Marian Morawski zajmuje pośród nich wyjątkowe miejsce. Dziełem jego życia jest Źródło rozbioru Polski – praca zajmująca się wpływem tajnych stowarzyszeń działających w całej XVIII-wiecznej Europie na sytuację w Polsce, zarówno w epoce stanisławowskiej, jak i poprzedzającym ją ponad półwieczu rządów saskich Wettynów.
Wesprzyj nas już teraz!
Z kart książki wyłania się zaskakujący obraz: oto epoka „rządów Rozumu” pełna jest postaci parających się alchemią, astrologią, geomancją, kabalistyką i innymi sztukami tajemnymi, ekscytujących się okultystyczno-gnostyckimi traktatami w rodzaju Jedwabnej nici świata, spotykających się w najrozmaitszych konfiguracjach w organizacjach typu Zakonu Palmowego czy Bractwa Okrągłego Stołu (sic!), a na dodatek życie trawiących na balach i pijackich orgiach, w zgodzie z zasadami „saskiego” Bractwa Wrogów Wstrzemięźliwości. Wszystkich ich łączy pogarda dla katolickiego „Ciemnogrodu” i identyfikacja z „jasną stroną świata”. Nieoczekiwanie zauważamy, że owe postacie – osoby najważniejsze w Polsce owych czasów, z królami (i co gorsza – biskupami) na czele – w wolnomularskich lożach spotykają się z wrogami Rzeczypospolitej, przede wszystkim z wysłannikami pruskich Hohenzollernów, wysoko stojących w hierarchii „braci”. I wspólnie pielęgnują „wielki plan”, który udaje im się ostatecznie zrealizować w latach 1772-1795.
Książka krakowskiego monarchisty, choć napisana dość archaiczną polszczyzną „poststańczykowskiej” inteligencji, prezentuje niezwykle nowoczesne podejście do dziejopisarstwa – wszak dopiero w ostatnich dziesięcioleciach zdaliśmy sobie sprawę, jak ważna dla zrozumienia naszej historii (a nawet współczesności) jest wiedza na temat działań rozmaitych tajnych służb i organizacji w sposób niejawny osiągających cele polityczne, przybierająca niekiedy formę rozmaitych „teorii spiskowych”, publicznie wykpiwanych – raz przez bardziej lub mniej świadomych dezinformatorów, innym razem przez zwykłych idiotów. Wydana po raz pierwszy w 1935 r. praca Morawskiego była zrazu wyśmiewana, później zaś – w czasach PRL-u – zupełnie przemilczana jako dzieło „reakcyjnej historiografii”. Nieznana zupełnie szerszemu ogółowi czytelników, ukazała się właśnie jako reprint.
Jan Tarnawa
Kazimierz Marian Morawski, Źródło rozbioru Polski, Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski, Komorów 2009.
Tekst powyższy został opublikowany w nr. 16 magazynu „Polonia Christiana”.
