Libijska Arabska Dżamahirija Ludowo-Socjalistyczna, jej elity i same rządy Kaddafiego, to temat szczególnie atrakcyjny. Z sukcesem podjął go Alexandre Najjar (ur. 1967), popularny we Francji eseista, krytyk i obserwator życia społecznego libańskiego pochodzenia. „Kaddafi. Anatomia tyrana” to publicystyka wysokiej próby i kolejna już pozycja w dorobku autora, którego prace przetłumaczone zostały na ponad 12 języków. Najjar nie ukrywa negatywnej oceny rządów i osoby „Przywódcy Rewolucji”, stawiając przy tym Kaddafiego w jednym rzędzie z najkrwawszymi dyktatorami XX wieku. Jak pokazuje, krytyka ta jest uzasadniona.
W 22 rozdziałach autor podejmuje różne okresy życia Kaddafiego i aspekty jego władzy, zaznajamiając Czytelnika z kontrowersjami związanymi z jego narodzinami i pochodzeniem, początkami wojskowej kariery, dojściem do władzy i marginalizacją innych „rewolucjonistów”, panarabskimi i panafrykańskimi marzeniami, fiaskami kolejnych zjednoczeniowych projektów, aż po jego aktywność międzynarodową i finansowanie działalności terrorystycznej. Dużo miejsca autor poświęca także relacjom międzynarodowym Libii i Kaddafiego aż do jego upadku, zwłaszcza relacjom z Francją, Włochami i Wielką Brytanią. Uwadze Najjara nie umknęło także najbliższe otoczenie pułkownika, ze szczególnym uwzględnieniem jego dzieci, zajmujących kluczowe pozycje w strukturach władzy.
Wesprzyj nas już teraz!
Zasadniczym atutem tej pracy jest próba zaprezentowania osobowości i samych zapatrywań Muammara Kaddafiego. Te ostatnie były nad wyraz osobliwe, czego wymownym przykładem stała się jego „Zielona książka”. Kaddafi obalający zachodnie teorie demokracji i oferujący światu „trzecią teorie”, która ma prowadzić ku „rzeczywistej” demokracji, stał się osobą celebrowaną w wielu arabskich, jak i zachodnich środowiskach. Debatował z nim sam Anthony Giddens, którego nazwisko otwiera długą listę intelektualistów przeżywających fascynację pułkownikiem lub pozostających z nim w zadziwiająco dobrych relacjach. A to tylko początek: Kaddafi – wybitny nowelista, Kaddafi – historyk, twierdzący, iż Szekspir był tak naprawdę Arabem, producent filmowy, wizjoner, inwestor, reformator islamu korzystający z chirurgii plastycznej – to tylko niektóre spośród wątków tworzących tę historię.
Najważniejszą rolę w relacjach dyktatora z Zachodem odgrywały, co nie powinno dziwić, petrodolary. Imperium finansowe kierowane przez pułkownika i jego rodzinę, zwłaszcza niesławnych synów, było olbrzymie. Lata władzy w sposób szczególny odcisnęły się na osobowości, zdrowiu i otoczeniu „Przywódcy Rewolucji” – Najjar uchwycił nieprzewidywalność i postępujący proces odrealnienia Kaddafiego, którego finałem była śmierć z rąk rebeliantów 20 października 2011 roku.
„Kaddafi. Anatomia tyrana” nie jest polityczna biografią i nie taki był jej zamysł. Wywodowi towarzyszy wyraźnie zarysowana teza, którą autor szeroko uzasadnia korzystając z wielu źródeł, naświetlając przy tej okazji interesujące zbiegi okoliczności, hipotezy i domysły dotyczące relacji dyktatora z Zachodem i zawieranych przez niego politycznych „przyjaźni”. Najsłabszą część pracy stanowi rozdział poświęcona psychopatologii Kaddafiego i… dyktatury. Pomijający przy tym cechy i umiejętności, które czyniły z niego polityka ponadprzeciętnego, który przez ponad cztery dekady potrafił utrzymywać władzę umiejętnie wyzyskując podziały wśród rewolucjonistów z 1969 roku, antagonizmy plemienne i terytorialne, prowadzącego przy tym bardzo ryzykowne gry na arenie międzynarodowej.
Książka Alexandre’a Najjara wypełnia lukę na polskim rynku wydawniczym, rzucając światło nie tylko na osobowość i styl rządów Kaddafiego, ale i na polityczną kuchnię relacji międzynarodowych basenu Morza Śródziemnego. Czyni to z niej pozycją wartą lektury i polecenia każdemu, kto chce zapoznać się bliżej z czynnikami, które doprowadziły do sukcesu „arabskiej wiosny” w Libii.
Alexandre Najjar, Kaddafi. Anatomia tyrana, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2012, ss. 263.
