W latach 90. – po prawie pół wieku sowieckiej izolacji – otworzyliśmy się na wpływy z „Zachodu”. W praktyce oznaczało to napełnienie sklepów, giełd, bazarów i wypożyczalni kasetami VHS i CC, z których spływały amerykańskie dzieła filmowe i muzyczne. Ale w samej Ameryce ścierały się wpływy liberalne i konserwatywne… Czy ta walka kulturowa miała swoje przełożenie na Polskę?
Kalifornia to stan umysłu. Począwszy od lat 60., gdy jadąc do San Francisco należało wpiąć kwiaty we włosy, ten niegdyś Złoty, a dziś można by powiedzieć Zgniły Stan, rozpowszechnia model życia oparty o niczym nieskrępowaną swobodę podążania za instynktem i popędem, opakowując to w ładną i łagodną estetykę ciepłego oceanu, smukłych ciał i subtelnych głosów, napełniając przekaz bijącym niczym słońce poczuciem luzu i zadowolenia. Tak można by określić proces kulturowy, którego nazwę – Californication – spopularyzował w naszych czasach zespół Red Hot Chilli Peppers, a po raz pierwszy pojawiła się ona w magazynie „Time” w roku 1966. Po polsku mówi się kalifornizacja, ale dla zachowania indywidualnego charakteru tego zjawiska będę używał słowa kalifornikacja, jakkolwiek mam świadomość, że brzmi on ani poprawnie, ani zgrabnie.
Neomarksistowskie samobójstwo kulturowe
Wesprzyj nas już teraz!
Sama piosenka leciała w kółko od roku 1999 przez następne kilka lat. Weszła nam w ucho, ale czy dotarła do nas jej treść? Ta bowiem jest istną kopalnią znaczeń i, można powiedzieć, swoistym manifestem współczesnego marksizmu (pop)kulturowego. Posłuchajmy…
Mentalni szpiedzy z Chin chcą ci ukraść równowagę umysłu – wybrzmiewają pierwsze słowa. Dalej mamy szwedzką dziewczynkę, która marzy o srebrnym ekranie i szerszą analizę: To kraniec świata i całej zachodniej cywilizacji, słońce ma wzejść na Wschodzie, ale przynajmniej zachodzi w miejscu przeznaczenia…
Ale tu autorzy tekstu wyciągają cokolwiek dziwny wniosek, pisząc dosłownie wers dalej, że… zrozumiałe jest, że Hollywood kolportuje kalifornikację… Jaka w tym logika? Nasz świat upada, a pałeczkę mają przejąć Chińczycy wraz ze swymi sojusznikami, a my w takiej chwili – w sposób zrozumiały – rozsyłamy w świat zarodki obyczajowego zepsucia i cywilizacyjnej dekonstrukcji… Jest tylko jedna „logika”, która to tłumaczy: logika marksizmu kulturowego, czy też po prostu neomarksizmu.
Dalej mamy kalejdoskop motywów właściwych dla amerykańskiej kultury schyłkowej: próba zdjęcia „klątwy starzenia” przez chirurgię plastyczną czy „hardcorowe soft porno” (czyli pornografia przemycana pod „łagodniejszymi” formami). W pewnym momencie pada zdanie: Zrodzeni i wychowani przez tych, co wychwalają kontrolę urodzeń. Natomiast w ostatniej zwrotne odnajdujemy puentę:
Destrukcja prowadzi na bardzo wyboistą drogę
Lecz wydaje z siebie twórcze moce
Dla dziewczęcej gitary trzęsienie ziemi
To tylko kolejna dobra wibracja
A pływy morskie nie ochronią świata
Przed kalifornikacją…
Ileż treści w jednej zwrotce! Pierwsze dwa wersy to typowy motyw, który przyswoił sobie amerykański styl życia: choć żyjemy w degrengoladzie, to szukamy sposobów na jej twórcze wykorzystanie (Choć potrafię dekonstruować kulturę w moich pracach, to jestem wciąż podatna na jej wpływ – wyznaje autorka filmu Generation Wealth poświęconego właśnie degeneracji kulturowej w Kalifornii).
Kolejne dwa wersy równie dobrze mogłaby zobrazować okładka albumu Supertrampów Crisis? What Crisis?, na której widzimy post-industrialne zgliszcza, a wśród nich postawiony leżak ze stolikiem i parasolem oraz chillującego jakby nigdy nic mężczyznę w slipkach. Największy ładunek niejednoznacznych odniesień zawierają dwa ostatnie wersy. Cykl przypływów i odpływów może symbolizować po prostu naturę, przeciwko której występuje marksizm kulturowy, a może też wyrażać przekonanie, że zmiany, jakie on wprowadził w ludzkiej naturze są na tyle głębokie, że wahania kultury, raz na prawo, raz na lewo, nie będą już miało na to większego wpływu…
Chuck Norris na szańcach cywilizacji
O ile w Kalifornii dokonano swoistej zachodniej adaptacji drogi życia opartej na pozornej harmonii yin i i yang – wierząc, że życie i śmierć, moralność i rozpasanie, roztropność i folgowanie zmysłom, czy też po prostu dobro i zło mogą istnieć w jakiegoś rodzaju równowadze, „bez oceniania” – o tyle kawałek dalej na wschód, w Teksasie, podobne wzorce kulturowe nie znalazły podatnego gruntu.
W filmach z Chuckiem Norrisem dobro jest dobrem, zło jest złem, a to pierwsze nieodmiennie występuje w uprzywilejowanej pozycji do „skopania tyłka” temu drugiemu. Choć postacie grane przez „chrześcijanina i konserwatystę” Norrisa nie są krystalicznie czyste (pod względem obyczajowym), to jednak reprezentują przeciwległy biegun do modeli forsowanych przez „kalifornikatorów”.
Weźmy choćby kapitalną pozycję Bohater i strach. Protagonista nie mówi do siebie: Jestem słaby, więc zapuszczę włosy i założę kapelę soft rockową. Mówi: Jestem mężczyzną i dlatego muszę pokonać strach, który prześladuje mnie po nocach – muszę zmierzyć się ze swoim ograniczeniem, podjąć raz jeszcze walkę z niebezpiecznym przestępcą, który prześladuje mnie w koszmarach. Idzie i walczy, a ostateczne zwycięstwo bardziej z siły duszy niż z siły mięśni, które nie są jego atutem w starciu z olbrzymim psychopatą.
Z kolei w Człowieku prezydenta postać grana przez Chucka mówi do zdolnego, ale nieokrzesanego i zarozumiałego żołnierza: Są rzeczy ważniejsze niż instynkt – na przykład mózg. Od propagatorów kalifornizacji coś podobnego moglibyśmy usłyszeć najwyżej pół żartem, pół serio. Idąc dalej, Samotny wilk McQuade czy też Walker Strażnik Teksasu są tym, czym Brudny Harry w Kalifornii. Z tym że postać grana przez Clinta Eastwooda to istny rodzynek w ogólnej mieszance kulturowej, podczas gdy McQuade i Walker wyrażają tradycyjne i wciąż trwające usposobienie większej części Teksańczyków.
Tam liczy się poszanowanie prawa, ale nie popadające w absurdy biurokracji. Tam miejsce zła jest w… piekle. W różnych filmach pada często zwrot do zobaczenia w piekle, przy czym wypowiadają go postacie, które faktycznie, choć walczą po przeciwnych stronach, bez różnicy się do niego nadają. Natomiast gdy główny bohater filmu Inwazja na USA mówi do zobaczenia w piekle, to nie mamy wątpliwości, że kwestia pozbawiona jest jakiegokolwiek zabarwienia metafizycznego, a chodzi tylko i wyłącznie o piekło na ziemi, jakie Chuck Norris zgotuje ludziom złym, którzy nie chcą ulec jego sile przekonywania.
Nie brakuje też motywu odnoszącego się do szerokiego procesu kalifornikacji. Otóż w Oddziale Delta jeden z bohaterów mówi: Byłem w Bejrucie 20 lat temu. Żałujcie, że was nie było. Wszystko tu mieli – nocne kluby, dancingi, koncerty, śmiech. To było Las Vegas Bliskiego Wschodu – piękne miasto… To samo widzieliśmy zresztą na Kubie, gdzie przed wpadnięciem w jeszcze większe zło, jakim jest komunizm, amerykański wpływ był mierzony bardziej bujnością życia nocnego niż zdobyczami cywilizacji.
Gdzie Sacramento i Houston, a gdzie… Warszawa?
Łatwiej czynić zło niż dobro. Zło jest szybsze, nie wymaga wysiłku, ale to lep, od którego nie da się tak prędko odkleić… – stwierdza dramaturg Éric-Emmanuel Schmitt. Powodzenie kalifornikacyjnej ofensywy jest proste do wytłumaczenia. Choć świat post-sowiecki nie miał w sobie nic z Ameryki – ani ugruntowanego przywiązania do wolności ani wiary, że genialnym pomysłem i ciężką pracą można osiągnąć nieograniczony sukces – to jednak chętnie „łyknął” amerykańską popkulturę i mam wrażenie, że niespecjalnie zadawał sobie przy tej okazji trud rozgraniczania pomiędzy tym, co liberalne, a tym, co konserwatywne…
O prawdziwym konserwatyzmie, ani w USA ani w Polsce, oczywiście nie ma w tamtych czasach mowy. Istotą konserwatyzmu jest bowiem przekonanie o supremacji prawa naturalnego nad stanowionym, a nad takimi kwestiami nikt się nie zastanawiał (choć można powiedzieć, że pośrednio one gdzieniegdzie występowały). Mówimy tu raczej o pozostałościach konserwatywnego porządku społecznego, o pewnych przyzwyczajeniach, które były jeszcze po prostu normalne.
W tym sensie konserwatyzm w Polsce był w latach 90. i 2000. czymś jeszcze w miarę oczywistym, a w każdym razie na tyle oczywistym, że nikt nie zdawał sobie sprawy z potrzeby sięgnięcia do jego ideowych źródeł, żeby w dalszej perspektywie obronić się przed zalewem barbarzyństwa…
Filmy z Teksasu wpisywały się w rzeczywistość, w której jeszcze wypadało dać chamowi po gębie i w której ludzie mieli jeszcze resztki skłonności do publicznego reagowania siłą na zło. Ale jednocześnie ziarno, które siały filmy z Kalifornii, padło na grunt społeczeństwa o przetrąconym przez lata komunizmu kręgosłupie moralnym, społeczeństwo pozbawione elit i zdrowych ośrodków kulturotwórczych…
Filmy z Chuckiem Norrisem mówiły, że dobro musi zwyciężać, ale w naszych realiach były jak bajki dla dorosłych dzieci, które nie mogły znaleźć swojego oddźwięku w rzeczywistości. Natomiast filmy z nurtu liberalnego stymulowały zachłyśnięcie się rzekomym „Zachodem” jako niosącym „wyzwolenie” z więzów obyczajowych. Były jak wspomniany wyżej lep, który niepostrzeżenie przyczepiał się do umysłów, sumień i dusz, prowadząc je do dzisiejszej, coraz bardziej widocznej, degrengolady młodych, wykształconych z wielkich miast.
Żeby naśladować Chucka Norrisa, trzeba było najpierw zapytać o własne słabości i ograniczenia, przezwyciężyć je, a wreszcie zacząć budować siłę charakteru i ciała. Czyż nie tak wygląda droga rozwoju w katolickiej duchowości? Mówi ona przecież jasno, że najpierw musimy poznać swoją wadę główną, następnie nad nią zapanować, a na końcu kształtować cnoty przeciwne tej wadzie. W tym sensie konserwatywna kultura z Teksasu rozpoznaje – w pewnym stopniu i na poziomie czysto przyrodzonym – prawidłowości, którymi rządzi się życie człowieka jako istoty rozumnej i duchowej.
Ale ów konserwatyzm (a raczej namiastka konserwatyzmu) nigdy nie stał się świadomy. Nie wyciągnęliśmy z niego konsekwencji (podobnie zresztą jak Amerykanie, dlatego ten rodzaj kultury wygasł w latach 2000., gdy na drogę stopniowego tryumfu wkraczała ideologia genderowa).
Kalifornikacji nie trzeba było naśladować, ona po prostu wchodziła w dusze jak w masło… Jak jedwabiste, ni to męskie, ni to kobiece, głosy wokalistów soft rockowych… Logika marksizmu kulturowego jest logiką zła, dlatego najpierw twardy komunizm musiał rozbić konserwatywną strukturę społeczną (najpierw czerpiącą z pierwotnego porządku naturalnego, a potem z chrześcijańskiego objawienia), żeby ludzie nie mogli już bronić się przed zepsuciem przy pomocy norm obyczajowych i mechanizmów napiętnowania społecznego uruchamianych w przypadku ich łamania.
Po latach PRL-u, skoro nie odwołaliśmy się w sposób programowy do swoich katolickich korzeni, nie przemyśleliśmy kwestii co to dziś znaczy być konserwatystą, to niestety kalifornikacja musiała stać się dominującym żywiołem kulturowym…
Filip Obara
Słodki sen liberalizmu i epoka żywych trupów. Kiedy umarła kultura?
