„Polak nie zna innego kalendarza niż rok liturgiczny”
Zofia Kossak – Szczucka
Rok liturgiczny
Wesprzyj nas już teraz!
Rok liturgiczny trwa mniej więcej od początku grudnia do końca listopada. Ogniskuje się wokół dwóch wielkich wydarzeń: tajemnicy wcielenia Słowa Bożego czyli Bożego Narodzenia oraz tajemnicy naszego odkupienia czyli Wielkanocy. Pozostałe okresy roku liturgicznego to Adwent, który poprzedza Boże Narodzenie, Wielki Post i Triduum Paschalne, które przygotowują nas do Wielkanocy oraz Okres Zwykły. Rok liturgiczny ma również hasło przewodnie. W 2025 roku jest to „Pielgrzym Nadziei”. Jest to również Rok Jubileuszowy, podczas którego możemy otrzymać szczególnie wiele odpustów.
Okres poprzedzający Triduum Paschalne
Wielki Post to czas, w którym przygotowujemy się do dobrego przeżycia Męki i Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Rozpoczyna się Środą Popielcową, podczas której posypujemy głowę popiołem i uświadamiamy sobie przemijalność życia doczesnego. Następnie możemy uczestniczyć w pięknych nabożeństwach Drogi Krzyżowej oraz Gorzkich Żali, które wprowadzają nas w nadchodzące Triduum Paschalne.
Triduum stanowi również część Wielkiego Tygodnia. W Niedzielę Palmową Chrystus pozwala, aby z jednej strony wiwatujące tłumy oddały mu królewski hołd, wyrażany w procesji z palmami, ale równocześnie nasza uwaga kieruje się wokół jego cierpień i męki, do których przygotowuje nas rozbudowana i często śpiewana z podziałem na rolę Ewangelia.
Wielki Poniedziałek, Wtorek i Środa to w liturgii czas ostatnich nauk Chrystusa przed męką. Czytania kierują naszą uwagę m.in. na ostatnie namaszczenie, zaparcie się św. Piotra, a w środę Ewangelia opisuje zdradę Judasza. Ze względu na ten fakt środa obok piątku to w niektórych formach tradycyjnej duchowości katolickiej dzień postu. Ten okres to też czas, w którym powinniśmy kończyć porządki domowe i zakupy przedświąteczne oraz zaczynamy malować pisanki do wielkanocnego koszyczka.
W Czwartek rano ma miejsce ostatni akt Wielkiego Postu – to Msza Krzyżma Świętego. Podczas niej biskup miejsca święci oleje, które przez cały rok będą służyć do sakramentów Chrztu Świętego, Święceń kapłańskich i Namaszczenia Chorych.
Triduum Paschalne
Triduum Paschalne to najważniejsza część roku liturgicznego rozpoczynająca się wieczorem w Wielki Czwartek, a kończące się Nieszporami w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego.
Wielki Czwartek
Przed rozpoczęciem liturgii tabernakulum, w którym znajduje się Najświętszy Sakrament zostaje
opróżnione do Nocy Zmartwychwstania.
Uroczysta Msza Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna się między godz. 17.00 a 20.00. Liturgia uobecnia Ostatnią Wieczerzę jaką Chrystus spożył z Apostołami, ustanowienie Eucharystii oraz Kapłaństwa. Po raz pierwszy od Wielkiego Postu w Kościele słyszymy dzwony w czasie śpiewania hymnu „Chwała na wysokości”. Po kazaniu następuje obrzęd Mandatum czyli obmywanie stóp 12 mężczyznom przez głównego celebransa. „Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos”. (Przykazanie nowe daje wam, byście się wzajemnie miłowali jak ja was umiłowałem” – czytamy w Ewangelii św. Jana. Kościół wyraża w ten sposób prawdę, że Chrystus przyszedł na świat, aby służyć, a nie aby mu służono. Ponadto tej służbie powinna towarzyszyć miłość i czyste intencje czynienia dobra innym.
Po zakończeniu Mszy Świętej ma miejsce procesja do Ciemnicy, co stanowi pamiątkę pojmania i uwięzienia Chrystusa. Po niej adoracja Najświętszego Sakramentu, która trwa najczęściej do północy, ponieważ później wspomnienie Eucharystii ustępuje już przeżywaniu pamiątki męki i śmierci Jezusa.
Podobnie jak tabernakulum również ołtarz zostaje pusty bez ozdób. To obnażenie przypomina zdjęcie szat z Chrystusa przed ukrzyżowaniem.
Po powrocie do domu warto nawiązać w czasie np. wieczornej modlitwy rodzinnej do staropolskiej tradycji śpiewania pieśni „Ogrodzie Oliwny”.
Wielki Piątek
To dzień największej żałoby w całym roku liturgicznym, jedyny, w którym w całym Kościele nie odprawia się Mszy Świętej.
Najczęściej o godz. 15.00, w której zmarł Pan Jezus, rozpoczyna się liturgię Męki Pańskiej.
Kapłani i ministranci wchodzą w ciszy, padają krzyżem przed ołtarzem. Nie usłyszymy ani organów ani dzwonów, w zamian pojawią się kołatki.
Czytania tworzą atmosferę smutku i żalu, a ich kulminacją jest śpiewana Pasja czyli Męka Pańska z Ewangelii św. Jana. Uroczysta i zarazem piękna modlitwa wiernych obejmuje pewną integralną całość. Modlimy się za Kościół, rządzących, nowoochrzczonych, o nawrócenie niewierzących.
Kolejną częścią liturgii jest adoracja krzyża. Tradycja wywodzi się z Jerozolimy gdzie już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa czczono Drzewo Krzyża Świętego. Celebrans trzykrotnie odsłania zasłonięty Krzyż śpiewając słowa „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”. Wierni odpowiadają „Pójdźmy z pokłonem”. Później w ustalonym porządku całowany jest krzyż, począwszy od Celebransa, przez kapłanów, ministrantów aż po wiernych. Śpiewana jest pieśń „Ludu mój ludu”.
Następnie z ciemnicy przynoszony jest Najświętszy Sakrament i kapłani rozdają Komunię Świętą.
Po niej ma miejsce procesja do Grobu Pańskiego. Wierni mają możliwość adoracji przy Grobie Pańskim najczęściej przez całą noc. Zazwyczaj co godzinę zmienia się grupa prowadząca modlitwę. Odprawiane są m.in. Droga Krzyżowa, Gorzkie Żale, rozważana jest Męka Pańska, śpiewane są pieśni żałobne.
Przepiękną tradycją także w Polsce są kościelne widowiska pasyjne. Wielu także naszych parafian udaje się m.in. do Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie odtwarzane są wydarzenia Wielkiego Tygodnia od wjazdu do Jerozolimy przez Ostatnią Wieczerzę, zdradę Judasza i sąd Piłata po drogę na Golgotę.
Należy pamiętać, obowiązuje post ścisły. W tym dniu szczególnie czcimy Krzyż, nie tylko jako miejsce, na którym Syn Boży umarł dla naszego zbawienia, ale i jako sztandar naszego zwycięstwa prowadzący do nieba.
Wielka Sobota
To dzień szczególny, w którym rozważamy śmierć Chrystusa. W ciągu dnia święcimy pokarmy.
Tradycyjny koszyk wielkanocny powinien zawierać figurkę baranka – symbol Chrystusa Zmartwychwstałego, chleb – upamiętniający nakarmienie tłumów. Mięso symbolizuje baranka paschalnego spożywanego podczas Ostatniej Wieczerzy, a jaja rodzące się nowe życie, triumfujące nad śmiercią. W koszyku możemy również znaleźć chrzan – symbol siły, sól chroniąca przed złem.
W tradycji staropolskiej koszyki były dużo większe, a w niektórych miejscowościach poświęcenie pokarmów miało miejsce w jednym z domów, do którego przychodzili mieszkańcy okolicznych wsi i przyjeżdżał specjalnie kapłan. Taki zwyczaj wciąż trwa np. w Dąbrowie Chotomowskiej.
Nawiedzamy również Grób Pański, w ciszy adorując Zbawiciela. W wielką sobotę uczniowie Chrystusa rozeszli się, a tylko Matka wytrwała w wierze. Stąd sobota jest też dniem Maryjnym. Chociaż nie obowiązuje nasz już post to kościół zachęca na nas do wstrzemięźliwości od mięsa
Liturgia Wigilii Paschalnej obejmuje poświęcenie ognia i paschału, podczas której śpiewany jest przepiękny Exultet. Na paschale kapłan wykonuje znak krzyża, umieszcza 5 czerwonych gwoździ na wzór ran Chrystusa oraz datę. W trakcie tych czynności wypowiada słowa: „Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec, Alfa i Omega. Do Niego należy czas i wieczność, Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen”. Przepięknym obrzędem jest odpalanie od paschału kolejnych świec, które rozpraszają mrok panujący początkowo w kościele.
Czytania i Pieśni obejmujące całe dotychczasowe dzieje ludzkości: stworzenie świata, Exodus, proroków prowadzące do przyjścia Mesjasza i Zbawienia rodzaju ludzkiego. Po długiej przerwie znów słyszymy uroczyste „Alleluja”.
Ma też miejsce chrzest neokatechumenów oraz Eucharystia Wielkanocna. Przepiękną częścią liturgii jest zazwyczaj śpiewana Litania do Wszystkich Świętych.
Odnawiamy też przyrzeczenia Chrztu Świętego, wyrzekając się grzechu, Szatana i wszystkiego, co prowadzi do zła oraz wyznając wiarę w Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego.
Chrystus – jak wyznajemy w Credo – po śmierci zstąpił do otchłani skąd wybudza ze snu śmierci Adama i Ewę i sprawiedliwych Starego Testamentu. Odtąd otworzy im się na nowo niebo i będą mogli cieszyć się szczęśliwością wieczną. Natomiast podczas porannej Rezurekcji w niedzielę i w kolejnych dniach będziemy świętować ukazanie się Zmartwychwstałego Chrystusa żyjącym niewiastom i apostołom. Również każda niedziela jest jak gdyby odzwierciedleniem święta Zmartwychwstania.
Nastrój Wigilii Paschalnej jest szczególnie radosny. Po liturgii niektóre kościoły przygotowują ucztę. Osobiście uczestniczyłem kilkukrotnie w takim przyjęciu u krakowskich Dominikanów. Orkiestra, Chórzyści, nowoochrzczeni przynosili pyszne ciasta i przysmaki potęgując tym samym radość Wielkanocy po długim okresie postu.
Podsumowanie
Okres Triduum Paschalnego to to historia naszego zbawienia, zwycięstwa nad grzechem i śmiercią w pigułce. Przepiękna liturgia, której treść i znaczenie warto zgłębiać może przybliżyć się do Pana Boga. Ustanowienie Eucharystii, Sakramentów, Męka i Zmartwychwstanie to serce naszej wiary.
Okresowi temu towarzyszą również piękne tradycje, pieśni, widowiska pasyjne, koszyczek wielkanocny.
Najważniejsze jest jednak serce, prawdziwa miłość do Boga i bliźniego. Dlatego warto w okresie poprzedzającym Wielkanoc naprawdę – jak przodkowie – porządnie pościć, aby lepiej przeżyć ten czas.
Jednak naszym obowiązkiem jest przede wszystkim dobrze czynić. Co ciekawe, po Zmartwychwstaniu uczniowie w drodze do Emaus nie rozpoznali Chrystusa choć długo objaśniał im pisma. Zostali oświeceni nie wtedy, gdy słuchali słowa Bożego, lecz wtedy, gdy spełnili dobry uczynek. W liście do Rzymian czytamy „Nie ci bowiem, którzy słuchają Zakonu, sprawiedliwymi są przed Bogiem, ale ci, którzy Zakon pełnią, będą usprawiedliwieni” Kto więc pragnie zrozumieć to, co usłyszał, niech śpieszy spełnić w uczynkach to, co już pojął.
Janusz Surma
